Twee mensen vliegen elkaar in de haren op straat. Je zou misschien verwachten dat de meeste mensen snel doorlopen of wegkijken, maar dat is niet zo, blijkt uit het promotieonderzoek van Carlijn van Baak (32). Sterker nog: in 80 procent van de onderzochte conflicten grijpt een omstander in. Vrijdag promoveert Van Baak aan de Universiteit van Amsterdam.
Urenlang tuurde Van Baak naar camerabeelden van de gemeente Amsterdam. Wat ziet ze veranderen aan het gedrag van een man/vrouw als hij/zij een ruzie opmerkt? Loopt hij ernaartoe en springt ie ertussen? Of doet hij niets en kijkt hij beschaamd achterom? Medewerkers van de meldkamers, die de stadscamera’s 24 uur per dag in de gaten houden, hadden beelden geselecteerd waarop conflicten op straat plaatsvonden. In totaal analyseerde Van Baak zo het gedrag van bijna tweeduizend omstanders. Daarbij lette ze ook op of er verschil was in gedrag tussen mannen en vrouwen.
Wat doen mensen als ze een opstootje of ruzie op straat zien?
Van Baak: ‘Sommige mensen komen letterlijk tussenbeide. Ze houden iemand tegen, pakken iemand vast bij de schouders of trekken diegene juist weg. Anderen troosten degene die net geslagen is of bieden praktische hulp.’
Was daarbij een verschil te zien tussen mannen en vrouwen?
‘Ja, er zijn wel verschillen, maar die zijn relatief klein. Het stereotype beeld dat mannen sneller geneigd zijn om fysiek in te grijpen en dat vrouwen gaan troosten, is niet zo duidelijk terug te zien. Het ligt veel genuanceerder. Gender geeft dus niet de doorslag voor hoe mensen ingrijpen. Wat wel opviel, was dat vrijwel alle conflicten op straat tussen mannen plaatsvonden.’
‘Je kan natuurlijk niet met twintig man tegelijk ingrijpen’
‘Of mensen ingrijpen, is ook niet helemaal afhankelijk van of ze man of vrouw zijn. Bijna alle omstanders doen iets. Je kan natuurlijk niet met twintig man tegelijk ingrijpen; iets doen kan ook betekenen dat je stopt met lopen, goed om je heen kijkt en alert bent. Maar het beeld van passieve omstanders, van doorlopen of wegkijken, dat klopt dus niet.’
Hoe is dat idee van de passieve omstander dan ontstaan?
‘Het komt voort uit een geruchtmakende Amerikaanse moordzaak uit 1964. Een vrouw werd toen doodgestoken op straat door een onbekende man. De media speculeerden enkele dagen later dat er 38 omstanders waren, die niets deden. Dat zorgde voor veel onrust. Inmiddels zijn we natuurlijk zestig jaar verder en is dat beeld nog altijd hardnekkig.’
‘Je kan geweld op straat niet zomaar nabootsen’
Lees verder onder de foto
Carlijn van Baak
‘Geweld op straat op een systematische manier onderzoeken is ontzettend lastig. Je kan het niet zomaar nabootsen, een experiment doen om te kijken hoe mensen reageren. Doordat we al die camerabeelden ontvingen van de gemeente, weten we nu beter wat omstanders écht doen.’
Wat hoopt u dat er nu verandert door uw resultaten?
‘Ik hoop dat mijn bevindingen zorgen voor een genuanceerder beeld van omstanders, dat die actiever zijn dan vaak wordt gedacht. Daarnaast hoop ik dat mijn onderzoek bijdraagt aan een gevoel van veiligheid. Of je nu man of vrouw bent of een andere genderidentiteit hebt, en je loopt op straat: weet dan dat de kans heel groot is dat je geholpen wordt door andere mensen als je in een opstootje of ander conflict belandt.’
