In het Bellevue theater ging op 20 januari de prikkelarme voorstelling Tussenmensen in première. Vijf acteurs van de Jakop Ahlbom Copany maakten de voorstelling in slechts een paar weken.
Het publiek klapt flauwtjes voor de buigende acteurs, die wat verward om zich heen kijken. Een bescheiden applaus zijn ze, na een uur intensief spelen, niet gewend. Maar waar het theater normaal schreeuwt, is alles vandaag zacht. De lampen zijn gedimd en er wordt amper gesproken. De impulsen komen zo veel mogelijk vanuit één bron en volgen elkaar langzaam op, randzaken als decor zijn er amper.
De vijf acteurs op het podium kregen een masterclass in prikkelarm theater. Het eindproduct, Tussenmensen, wordt gespeeld voor een zaal met theaterprofessionals en enkele mensen die gevoelig zijn voor prikkels. De masterclass werd aangeboden door de stichting Onbeperkt Genieten, die de cultuursector toegankelijk wil maken voor mensen met prikkelgevoeligheid. Zo bewerkstelligen ze onder meer prikkelarme avonden in musea en zorgen ze bij voorstellingen voor een rustige ontvangst.
En daar is reden toe, vindt Onbeperkt Genieten. Volgens de stichting is ongeveer een derde van de Nederlanders gevoelig voor prikkels. Hieronder vallen bijvoorbeeld mensen met een burn-out, autisme, hersenletsel of angstklachten. Voor deze mensen zijn prikkels soms intens en moeilijk te verwerken. Een theatervoorstelling, met alle lichten, muziek en beweging, kan dus een overweldigende ervaring zijn.
‘Bij veel theaters is al een prikkelarme ontvangst mogelijk,’ zegt Iris van Heesch, directrice van Onbeperkt Genieten. ‘Bezoekers komen dan via een andere ingang binnen.’ Maar volgens Van Heesch ontbreekt het nog aan écht prikkelarm toneel. ‘Met deze voorstelling proberen we dingen uit. Wat kan er niet? En wat kan er wel? Op die manier verzamelen we kennis over deze toneelvorm; dat is het pionierswerk.’
Voor iedereen
In een prikkelarme voorstelling merk je alle prikkels scherper op. Iemand die lacht in de zaal, een luide kreet richting het publiek, de muziek die uit de speakers knalt. Het komt sterker binnen. Prikkelarm is dus niet hetzelfde als prikkelvrij. ‘Soms was ik verbaasd dat iets kan,’ vertelt actrice Bodine Sutorius. ‘Maar je mag best ver gaan, zolang je de prikkels maar controleert. Er moet een moment van rust zijn tussen prikkels, ze moeten in elkaar overvloeien.’ Waar op het toneel de lagen normaal stapelen, blijft de verhaallijn hier dus juist overzichtelijk.
Toch was dat niet voor iedereen genoeg. In de foyer bespreekt een jonge vrouw de show na met haar vriend. ‘Ik ging mezelf knijpen om meer prikkels te krijgen. Zo van: wake me up.’ De vijftig minuten durende voorstelling zorgde blijkbaar bij enkelen buiten de doelgroep voor onderprikkeling.
Deze voorstelling heeft desondanks alle bezoekers wat te bieden, denkt Sutorius. ‘Soms zou ik ook wat meer rust kunnen gebruiken. Uiteindelijk ging deze show eigenlijk ook over mij. Over ons allemaal.’ Sutorius ziet het wel zitten om af en toe naar een prikkelarme voorstelling te gaan. ‘Maar dan zou ik het anders promoten: als een voorstelling voor iedereen – én mensen die prikkelgevoelig zijn.’
Subsidie
Deze eerste voorstelling wordt gefinancierd met overheidssubsidie. Of het een vervolg zal hebben, hangt af van het enthousiasme vanuit de theaters en voorlopig is Tussenmensen nog niet geboekt. Om uit de kosten te komen, moet een voorstelling ook voor volle zalen gespeeld worden, maar dat is voor prikkelgevoelige mensen vaak te overweldigend.
Toch ziet Van Heesch mogelijkheden. ‘Een enorme groep blijft nu thuis door prikkels dus er is een enorme potentie om mensen naar het theater te krijgen.’ Onbeperkt Genieten wil acteurs blijven opleiden om prikkelarm theater te maken. Of daar vraag naar is, moet na de première nog blijken.
Het feest is er niet minder om. De acteurs krijgen omhelzingen, bloemen en bier. Bij de nazit wordt er vrolijk en luid gesproken. En na de borrel kan iedereen, via de prikkelarme uitgang, weer gerust het Amsterdamse centrum in.