‘Geen zand over de rafelrand’ kopt een banner, gedrapeerd over de houten balustrade van de binnenkort verdwijnende kunstenaarswoning in de Baaibuurt-West. De immer uitdijende stad en de aanhoudende vraag naar woningen leidt in het Amsterdamse kunstenaarsoord tot botsing. ‘Ze zeggen naar ons te luisteren, maar bouwen woningen zonder identiteit.’
Voor de ontwikkeling van 1800 nieuwbouwwoningen moet de Baaibuurt, waar kunstenaars, vrijbuiters en ongerepte natuur tot voor kort samenkwamen, op de schop. De buurt, onderdeel van de Zuiderzeeweg in Amsterdam-Oost, dient te verworden tot een ‘gemengde stadsbuurt’ waar wonen en middelgrote bedrijvigheid zijn vermengd. Wegens de slappe bodem kiest de gemeente Amsterdam in het gebied voor een omvattende zandophoging, dat het fundament voor de intensieve bouw vormt, tot onvrede bij de voormalig bewoners.
Rigoureuze ingreep
De gemeente geeft aan niet om de maatregel heen te kunnen. ‘De keuze voor het ophogen van het gehele gebied is gebaseerd op eerdere ervaringen. We hebben hier te maken met een bijzondere ondergrond van slib (slappe bodemlaag) en een oude oergeul. De afgelopen jaren hadden de bewoners en ondernemers regelmatig natte voeten. Als we niks doen zakt de bodem nog verder en kunnen we hier niet klimaatbestendig bouwen.’
Marijn van Eyden, voormalig bewoner en kunstenaar in residentie, vindt het een rigoureuze ingreep. ‘Het is niet alleen een totale kaalslag, het zand moet ook nog eens lang inklinken. Dan heb je vooral heel lang géén woningen.’
Foto: Benjamin Verveen
Botsende belangen
Het Baaibuurt collectief, bestaande uit buurtbewoners, betrokkenen en experts, kwam met een alternatief voorstel. Geen tabula rasa, een schone lij, maar een tabula scripta, dat uitgaat van de bestaande kenmerken en eigenschappen van de buurt. In samenwerking met de architecten van Raumplan en stedenbouwkundige Tess Broekmans ontstond een nieuw scenario dat ruimte biedt voor zowel het beoogde aantal woningen als natuur en gemeenschap. ‘Je kan de wijk ook ontwikkelen zonder het zand op te hogen. Bijvoorbeeld door woningen op palen te bouwen. Rond die gefundeerde stukken zou de verzakkende bodem juist ruimte bieden voor de natuur.’ aldus van Eyden.
De gemeente Amsterdam geeft desgevraagd aan dat het plan van het Baaibuurt Collectief voorbijgaat aan gemeentelijk beleid. ‘Het plan sluit niet aan bij de wijze waarop Amsterdam nieuwe gebieden ontwikkelt, is zonder voorzieningen en gaat in tegen meerdere uitgangspunten, zoals een toegankelijke openbare ruimte, levendige onderverdiepingen en sportnormen. Het is – hoewel het plan ook elementen bevat welke het projectteam graag verder verkent – in essentie niet wat we als gemeente voor dit gebied voor ogen hebben.’ Zij wees het alternatieve plan af.
‘Wij wilden vanaf het begin een co-creatie met de gemeente, dan moet je een gesprek open instappen.’
Het leidde tot ontzetting bij het collectief. Van Eyden: ‘Dat was het pijnlijkste moment. Het leek alsof ze open stonden voor ons idee, maar uiteindelijk duldden ze geen discussie. Wij wilden vanaf het begin een co-creatie met de gemeente, dan moet je een gesprek open instappen, en de argumenten en ontwikkelingen met elkaar bespreken. Die communicatie is er nooit gekomen. Nu gebruikt de gemeente voor de bestemmingsplannen onze identiteit en nalatenschap, maar we hebben geen inspraak.’
Tonny Frank, trotse eigenaar van Eiburgh Snacks, dat sinds 1998 pontificaal in het midden van de buurt staat, weet het gebeuren te relativeren. ‘Natuurlijk is het jammer. Ooit was het hier écht ruig, met al die wildgroei. Maar je moet ook realistisch wezen; het wordt hier nooit meer zo leuk als het was.’ Hij strooit zout over een nieuwe lading friet. ‘Amsterdam verandert. Er moeten nieuwe woningen worden gebouwd. Dan is er gewoon geen plek meer voor dit soort rafelranden.’
