‘Euroknallers’, een hamburgerdeal of een emmer vol gefrituurde kip; als het aan dierenwelzijnsorganisatie Wakker Dier ligt, verdwijnen deze vleesreclames binnenkort van het Amsterdamse straatbeeld. Een jarenlange discussie over een mogelijk verbod wordt zo weer aangewakkerd.
‘Kom op Amsterdam. Stop ook met vleesreclame op straat’, staat er op posters door heel het centrum van Amsterdam geëtaleerd. Ook in Amersfoort en Breda staan dergelijke posters van de dierenwelzijnsorganisatie. De gemene deler? Een meerderheid van de partijen in de Raden zijn links. ‘Waarom zou je als gemeente dan nog reclame faciliteren die mensen juist verleidt om meer vlees te eten?’ vraagt Wakker Dier-woordvoerder Collin Molenaar zich af in een persbericht.
Volgens de dierenwelzijnsorganisatie is er dus voldoende ruimte om een verbod in te stellen: ‘Wij moedigen de gemeente Amsterdam aan om het goede voorbeeld van Haarlem te volgen en dit voorstel aan te nemen’, aldus Molenaar. Haarlem had begin dit jaar een wereldprimeur: als eerste stad ter wereld die vleesreclames in de openbare ruimte verbiedt. Ook ‘fossiele reclames’ gingen de deur uit: een reclame met een verleidelijke korting op een vlucht is verboden. Daarop volgden Tilburg, Utrecht en Den Haag het voorbeeld.
Van voor- naar achterhoede
Als het aan Wakker Dier ligt, loopt Amsterdam dus achter. Dat was anders in 2021: toen werden in samenspraak met metrostations fossiele reclames geweerd, maar een algeheel verbod bleef uit. Zo concludeerde de Amsterdamse duurzaamheidswethouder Zita Pels in 2023 dat er geen juridische grond is om een vleesreclameverbod in te stellen. In een brief aan de Raad stelde zij toentertijd dat de vleesreclames ‘niet passen bij de boodschap die zij als gemeente willen uitdragen’. Maar op lokaal niveau een verbod instellen is juridisch gezien niet houdbaar en complex. Zo zou de vrijheid van meningsuiting in het geding kunnen komen.
Volgens Groenlinks-raadlid Jenneke van Pijpen is die tendens nu veranderd. Samen met raadslid Anke Bakker (Partij voor de Dieren) diende zij afgelopen jaar een voorstel in om niet alleen vlees-, maar ook fossiele reclames uit het Amsterdamse straatbeeld te weren. ‘Nu hebben we een nieuw voorstel liggen, mét een juridische onderbouwing.’
De raadsleden willen het verbod instellen door de gemeentelijke regelgeving – de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) – aan te passen. Op die manier kunnen nieuwe advertentiecontracten met reclamebedrijven worden geweigerd. ‘Dat betekent natuurlijk niet dat wij bestaande contracten verbreken, maar wel dat er duidelijk beleid is naar bedrijven toe: bij nieuwe contracten valt hier dan niet meer over te onderhandelen’, stelt Van Pijpen.
Volgens Van Pijpen is het verbod op zulke reclames niet in strijd met de vrijheid van meningsuiting. ‘Reclamebedrijven willen juist onbewust het gedrag van consumenten aanpassen. En ik ben er ook stellig in: het zijn ónze straten. Het is een publiek goed, niet van bedrijven. We zijn nu ook al gewend aan het verbod op tabaksreclame’, aldus Van Pijpen.
Juridisch glad ijs
Toch waagt de gemeente zich met het mogelijke verbod op vleesreclames juridisch op glad ijs. Leon Trapman, universitair docent Algemene rechtswetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen, stelt dat een dergelijk verbod in strijd is met de Grondwet, specifiek de vrijheid van meningsuiting. ‘Wanneer een reclame bijvoorbeeld op een gevaarlijk verkeerspunt staat, kan de gemeente ingrijpen. Maar zij kan niet inhoudelijk bepalen wat er wel en niet op reclameborden mag staan’, stelt Trapman. Die macht ligt volgens hem bij de wetgever in Den Haag. Daarom kan het landelijke reclameverbod voor tabak niet worden vergelijken met een gemeentelijk verbod.
Het feit dat andere steden de sprong al wel waagden, is omdat er – tot zover bekend – nog geen rechtszaak is aangespannen door een bedrijf. ‘Ik hoop echt dat iemand dit gaat aanvechten bij de rechter. Het is een heel interessante vraag en ik ben benieuwd wat de rechter hiervan gaat zeggen’, aldus Trapman.
Het initiatiefvoorstel voor het weren van vlees- en fossiele reclames in Amsterdam wordt binnenkort besproken in de Raad, waarop een stemming volgt.