Door samen uitdagende teksten te bespreken willen deze drie Amsterdamse leesclubs een gemeenschapsgevoel versterken. ‘Boeken zijn een gespreksstarter.’
Literaire bijeenkomsten zijn nog altijd populair. Van filosofie tot sciencefiction, wanneer de stof maatschappelijk relevant is, worden boeken in groepsverband gelezen en bediscussieerd. Drie boekenclubs vertellen waarom.
TBAB Book Club
‘Door ons zijn veel niet-lezers gaan lezen, dat vind ik mooi,’ vertelt Wouter Pocornie, mede-oprichter van de TBAB Book Club en The Black Archives Bijlmer. Dit jaar ging het vierde seizoen van start. De boekenclub van de Black Archives Bijlmer bespreekt de thematiek uit de archieven met boeken over het koloniale verleden en Hip Hop, maar ook sci-fi en fantasy. ‘In die genres kan je vergelijkbare thema’s vanuit een heel ander perspectief bespreken. Kolonialisme en slavernij kunnen in deze boeken ook voorkomen. Samen reflecteren opent mogelijkheden voor een andere beleving van die kwesties.’
‘In The Black Archives Bijlmer hebben we veel boeken, literatuur en archiefstukken over het koloniaal verleden, revolutie, en intersectionaliteit liggen.’ Die wilde de organisatie op verschillende manieren naar voren brengen. ‘Boeken zijn een gespreksstarter’, vindt Pocornie. ‘Het gaat erom dat we elkaar horen. We willen er zeker van zijn dat het gekozen boek relevant is voor onze gemeenschappen in de Bijlmer.’ Bij de boekbesprekingen is ook ruimte voor een reflectie over de Bijlmer, en hoe het gaat met de mensen die er wonen. ‘Dat is voor mij echt community building.’
Pocornie is trots op de ‘atypische boekenclub’. De club bespreekt thema’s die altijd betrekking hebben op de Bijlmer, heeft een podium waar mensen poëzie- en freestyle kunnen voordragen om sessies te beëindigen, trekt veel mannen aan. ‘Sommige mensen zitten echt te wachten op de literatuur die wij behandelen. Er kwamen bezoekers uit Duitsland voor een bespreking van de autobiografie van rapper DMX, E.A.R.L.: The Autobiography of DMX. Bij een boek over de Black Panthers kwam iemand uit België. Laatst nam onze assistent in het kernteam ook haar oma mee naar een bespreking. Dat zie je niet veel!’
Brainwash Festival
Meedoen aan een bespreking zonder een boek per se te hoeven lezen klinkt tegenstrijdig, maar het kan in Amsterdam. Bij de boekenclub van het filosofische Brainwash Festival lezen ze deze maand Bitch van Lucy Cooke. In teken van Internationale Vrouwendag op 8 maart bespreekt de leesclub seksisme aan de hand van het boek, dat wetenschappelijk onderzoek naar vrouwtjesdieren beschrijft. Vorige maand werd Freedom is a constant struggle van Angela Davis gelezen, om een gesprek te voeren over solidariteit in een wereld vol conflict.
Het Amsterdamse Brainwash Festival vindt jaarlijks plaats in oktober. Door het jaar heen organiseren programmamaker Julia Muller en haar collega’s regelmatig de boekbesprekingen, in samenwerking met boekhandel Athenaeum. ‘In de avonduren zitten we dan in de boekhandel, tussen alle boeken.’ Mensen die niet zo goed uit de weg kunnen met romans, proza of fictie hebben een stuk meer interesse in non-fictie, ziet Muller. ‘Soms zie je door de bomen het bos niet meer. Wij proberen orde te scheppen in alle ideeën en gedachten die er in de wereld zijn met onze boekenclub.’
Boekenclubs kunnen meerdere functies hebben, vindt Muller: ‘We hebben niet de waarheid in pacht, maar we kunnen wel mensen bij elkaar brengen.’ Bezoekers hoeven de boeken niet volledig gelezen te hebben om mee te kunnen praten of om wat te leren. Het festival regelt een expert of ervaringsdeskundige die het boek grondig leest en een inhoudelijke discussie faciliteert. ‘Verschillende denkwijzen vind je niet zo snel wanneer je in je eentje leest. Mensen kunnen het boek ook achteraf kopen en met bepaalde houvast of een brede blik gaan lezen. ‘Als dat kan ontstaan door een boekenclub, is dat juist tof,’ vindt Muller.
Senia
Maar liefst 78 Amsterdamse leesclubs maken gebruik van Senia, een platform dat boekenclubs ondersteunt. Landelijk heeft de organisatie ruim 12.000 leden, vertelt Els Scholtes, ambassadeur van de regio Amsterdam. ‘Met Senia proberen we leesclubs te ontzorgen. We houden informatiebijeenkomsten waar mensen ons kunnen vinden, maken leeswijzers met stimulerende vragen en stellen keuzelijsten op zodat mensen makkelijk een boek kunnen kiezen.’ Het aantal leden groeit gestaag. Vooral ouderen zijn lid, maar de organisatie is ‘hard aan het werk’ om ook een jongere groep te bereiken, zegt Scholtes
Wanneer vier à vijf mensen interesse tonen in een leesclub, regelt Scholtes een plek in Amsterdam waar de club samen kan komen. Een derde van de Senia-leden komt bij elkaar in een bibliotheek. Sommige groepen zitten bij mensen thuis, en anderen gaan naar een café. ‘Maar we zitten ook in musea als het Allard Pierson of het Amsterdam Museum. En we werken samen met een Franse boekhandel en het Duitse Goethe Instituut,’ vertelt Scholtes. ‘De meest gelezen genres zijn geschiedenis, biografieën, kunstgeschiedenis en filosofie’, vertelt de ambassadeur. Ook kunnen mensen kiezen uit Engelse, Duitse en Franstalige boeken.
Per onderwerp heeft de organisatie een boekenlijst die leden kunnen vinden op de website. ‘Achter elk onderwerp zit een werkgroep van vrijwilligers die boeken selecteren,’ legt Scholtes uit. De leeswijzers bevatten een samenvatting, geven context en zeggen iets over de schrijver of personages. Ideeën blijven je beter bij als je iets ‘buiten je eigen bubbel’ leest, is de overtuiging. Scholtes: ‘Op het einde staan vragen die mensen helpen een goed gesprek te voeren. Het is ons doel verdieping te zoeken en menselijk contact te stimuleren.’