Annet Mooij publiceerde afgelopen november ‘Alles gaat op vroeger terug’, een biografie van Ischa Meijer, de bekende Nederlandse radio- en tv interviewer. Vandaag, 14 februari, is het zijn sterfdag. Wat is er van Meijer te leren volgens Mooij? En hoe keek hij naar het verleden?
Wat motiveerde je om een biografie over Ischa Meijer te schrijven?
Mijn intuïtie vertelde me dat er een fantastisch verhaal in het leven van Ischa verborgen lag. Het voelde als een gemis dat zijn verhaal, dat al deels onder handen was genomen, niet afgemaakt zou worden. Juist omdat hij een enorm fenomeen was. Mensen van mijn generatie zijn met hem opgegroeid, hij was overal.
Heb je momenten gehad tijdens het schrijfproces waarop je motivatie vond in zijn geschiedenis?
Ik kreeg via het archief van historica Evelien Gans, die aan de biografie was begonnen maar helaas overleed, 23 dozen met materiaal. Ik moest dit allemaal ordenen. Natuurlijk wist ik dat er veel materiaal in te vinden zou zijn, dat hij een heel turbulent leven heeft gehad. Maar niet in de mate waarin het uiteindelijk bleek te zijn. Het was nog veel heftiger en intenser dan ik had gedacht. Maar er was niet een moment waarop ik opeens dacht, ‘he, dit is een onderwerp’. Ik moest daar toch in groeien, dat ging geleidelijk.
Je stelt in je boek dat Ischa Meijer een naar het verleden levend persoon was. Wat bedoel je daarmee?
Ja, Ischa onderscheidde zich doordat hij niet alleen bezig was met zijn eigen verleden, maar dit ook documenteerde en erover schreef. Hij was een producent van zijn eigen verleden, wat het schrijven van een biografie complex maakte. Je kunt zijn geschreven herinneringen aan zijn verleden namelijk niet klakkeloos als waarheid aannemen.
Hij is een soort verpersoonlijking van de nawerking van de Tweede Wereldoorlog, een illustratie van hoe ontwrichtend die hele geschiedenis door kan werken in één persoonlijke leven. Dat is een groot verhaal. Ik moest met al deze dingen voorzichtig zijn als biograaf.
Je schrijft dat Ischa een man was die omarmd werd, maar anderen ook pijn kon doen. Hoe ging je om met de veelkantigheid in zijn persoonlijkheid?
Door het niet rechtstreeks of expliciet te benoemen. Het is een beetje het principe van ‘show don’t tell’. Dus in plaats van te zeggen ‘hij was een complex persoon’, probeer je in de tekst het gevoel daarvan over te brengen, zodat de lezer het zelf ervaart. Je wilt dat de lezer denkt: ‘Jezus, dit wordt bijna te veel voor mij’.
Wat kunnen we van Meijer leren?
Ischa’s moed om maatschappelijke taboes te doorbreken en vast te houden aan zijn persoonlijke thema’s blijft bewonderenswaardig. Hij was een product van zijn tijd en slaagde erin de geschiedenis te veranderen door de diepgewortelde problemen van zijn generatie bloot te leggen. Hij deed dat echter wel op bijna obsessieve wijze. Zijn geschiedenis werd zijn broodwinning.
Zou hij nu taboes doorbreken?
Ischa doorbrak destijds taboes, zoals die rondom de problematiek van tweedegeneratie Joden. Hoewel de aard van de taboes tegenwoordig anders is, had hij in de hedendaagse samenleving waarschijnlijk andere taboes doorbroken, al is het wel erg moeilijk om te zien wat dat dan was geweest. Zijn taboes waren ten slotte sterk tijdgebonden.
Wat hoop je dat lezers onthouden na het lezen van de biografie?
Dat lezers niet alleen een gedetailleerd beeld en blik in de ziel van Ischa en zijn tijd hebben gekregen, maar ook dat ze een dieper begrip van hun eigen geschiedenis ontwikkelen. De nadruk op de gezinsverhoudingen en opvoeding van Ischa – en hoe dit hem heeft beinvloedt – kan lezers misschien aanzetten na te denken over hun eigen opvoeding en achtergrond.
