‘Wij hebben totaal geen grip op wat er gebeurt,’ klinkt vlak voor de verkiezingen bij waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Een opgestapte Waternetdirecteur, boze waterschapsbestuurders, honderden miljoenen euro’s schuld en een jarenlange achterstand met belasting innen. Wat is er aan de hand bij de waterbeheerders van Amsterdam?
Elf waterschapsbestuurders stormen donderdagavond de vergaderzaal uit voor een spoedberaad in de kantine. Ze willen de noodsituatie bij Waternet nog één keer voor de verkiezingen bespreken, maar hun collega’s hebben er genoeg van. Er is al maanden discussie over het functioneren van Waternet, het volgens sommigen ‘uit de hand gelopen’ uitvoeringsbedrijf dat de Amsterdamse waterhuishouding beheert. De organisatie loopt jaren achter met het innen van belastingen bij Amsterdammers, komt miljoenen euro’s tekort en verzaakt daardoor het onderhoud van dijken en sluizen. De aankoop van een nieuw ICT-systeem heeft het bedrijf compleet ontregeld, het besluit is gemaakt buiten de bestuurders van het Waterschap én de directie van Waternet om.
Vrijblijvende waterschapsbesluiten
De bestuurders waar Amsterdammers op stemmen om de dijken en sluizen te beheren, de waterkwaliteit te bewaken en de riolering te regelen hebben weinig controle op de uitvoering van hun taken. Dat probleem signaleert waterschapsbestuurder Gerard Aaftink (fractie Bedrijven). Hij presenteert zich bij de rumoerige waterschapsvergadering als aanvoerder van de elf opstandige bestuurders.
De besluiten die de verkozen bestuurders maken zijn ’totaal vrijblijvend,’ beklaagt hij zich. ‘Wij hebben geen grip op wat er bij Waternet gebeurt.’ De verkozen bestuurders van het waterschap nemen besluiten die bij het uitvoerende Waternet vaak als suggesties worden opgevat, constateert hij. En dat terwijl het Amsterdamse waterbeheer ‘al jarenlang níét klaar is voor de toekomst.’
Ooit een internationaal succes
‘Jarenlang gold Waternet internationaal als een doorslaand succes,’ vertelt waterschapsbestuurder Deurloo (PvdA), geen onderdeel van de gelegenheidsoppositie. Zo’n vijfentwintig jaar geleden hebben de Gemeente Amsterdam en het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht besloten hun watertaken uit te besteden aan één organisatie, Waternet. Het is een uniek project in Nederland: een integraal waterbedrijf, met aandacht voor milieu en recycling. ‘Maar,’ zegt Deurloo, ‘het is misschien ook wel een beetje ten onder gegaan aan zijn eigen succes.’ En het mag dan de oudste bestuurslaag van het land zijn, ‘Als we from scratch zouden beginnen, zouden we de waterschapstaken gewoon door de provincies laten doen,’ geeft Deurloo toe.
Het waterschap Amstel, Gooi en Vecht heeft slechts anderhalve werknemer in dienst, terwijl er bij Waternet zo’n 1800 mensen werken. Als de verkozen bestuurders van het Waterschap vergaderen, doen ze dat in het kantoor van Waternet, een groot gebouw dicht bij het Amstelstation. Waternet zet de koffie en de chocolaatjes klaar, en verzorgt de bitterballen achteraf. De woordvoerder van het Waterschap is bereikbaar op een mailadres van het Waternet.
De uitvoeringsorganisatie is in de loop der jaren steeds zelfstandiger gaan opereren, ‘als een soort bedrijf,’ vertelt Pontier, waterschapsbestuurder namens de Groenen. ‘Terwijl: ze zijn eigenlijk een uitvoeringsdienst van publieke overheden.’ Doordat Waternet steeds zelfstandiger is gaan handelen ging het aan democratische controle steeds meer ontbreken, stelt Pontier. ‘Er zijn essentiële beslissingen genomen door mensen die daartoe niet in staat hadden moeten zijn.’ Hij heeft het dan over het ICT-systeem dat niet functioneert.
Gebrekkige oplossing en een nieuwe naam
Na anderhalf jaar discussie over het functioneren van Waternet, en het gebrek aan controle erop zijn de bestuurders van waterschap Amstel, Gooi en Vecht in januari tot een conclusie gekomen. De het waterbedrijf wordt opgedeeld in drie onderdelen: Waterschap, riool en drinkwater. De verkozen bestuurders van het waterschap nemen de controle een beetje terug door hun secretaris-directeur aan het hoofd te zetten van de waterschapstak in het bedrijf.
Om de aandacht van Waternet af te leiden, zou het bedrijf een nieuwe naam moeten krijgen. De bedoeling is dat het waterschap herkenbaarder wordt voor Amsterdammers. ‘Als we Waternet als naam laten bestaan, is dat een te grote concurrent voor ons als waterschap,’ stelt waterschapsbestuurder Deurloo (PvdA).
Een kritische groep bestuursleden vindt dat het besluit nog niet ver genoeg gaat, ze vertrouwen niet op een effectieve uitwerking van het plan en maken zich nog meer zorgen nu een groot deel van het Waternetbestuur zich ziek heeft gemeld. Een paar dagen na de explosieve vergadering dient de directeur van het bedrijf zelfs haar ontslag in. De oppositie die zich binnen het waterschapsbestuur vormt is ongebruikelijk: de dertig verkozen bestuurders vormen samen het bestuur en zijn normaalgesproken niet in kampen van coalitie en oppositie verdeeld zijn.
Het samenwerkingsverband tussen GroenLinks en D66, de partij Water Natuurlijk, loopt deuken op in de discussie. Twee bestuursleden voegen zich bij de oppositie en komen daarmee in hetzelfde kamp als Marjolijn Quené, die zich eerder afscheidde van Water Natuurlijk. De laatste, dagelijks bestuurder Sander Mager, doet dat niet. Ook onderdeel van de groep: de bestuurders namens het CDA, de ChristenUnie, de Groenen en de fractie bedrijven. De elf moeten het doen met de bestuurlijke herinrichting die in januari is bedacht, en erop vertrouwen dat het goed wordt uitgewerkt.
De verkiezingen halen voor nu de vaart uit de ontwikkelingen. Na 15 maart zal blijken hoe de kaarten bij waterschap Amstel, Gooi en Vecht geschud zijn, en of er nog steeds een meerderheid in het bestuur tevreden is met de bestuurlijke herinrichting die de problemen moet oplossen.