De lichten dimmen. Een drillrapbeat dreunt zijn eerste basnoten. ‘Zet ‘m maar ietsje harder’. Met zijn gezicht van het publiek gedraaid begint een jongen in trainingspak te rappen over een ramkraak. ‘Ik kreeg ooit advies: als je in een achtervolging zit met de politie, haal je spiegels eraf. Als je die roodblauwe lampen kan zien word je nerveus’.
Deze openingsscène in De Balie is geen fictie. De theatervoorstelling ‘Ze ruiken het als je bang bent’ is het eindproduct van een half jaar onderzoek naar de manier waarop kansarme jongeren afglijden in zware criminaliteit. Het script, geschreven door theatermaker Jelle Zijlstra, is gevormd door vele interviews met echte jeugdcriminelen en bevat vooral letterlijke quotes en anekdotes uit de interviews.
Het concept van journalistiek en theater komt van Live Journalism, een onderzoeksredactie verbonden aan De Balie. Katarina Schul (28), een van de onderzoeksjournalisten van het team, vertelt over de toegevoegde waarde van theater aan journalistieke producties. ‘Wij willen de verhalen die we horen tot leven laten komen, theater is daar een goed emotioneel middel voor. Zo kan het publiek zich inleven met een bepaalde ervaring. Aansluitend zit altijd een debat met beleidsmakers, waardoor het niet blijft bij wat quotes in een krantenartikel maar dat verantwoordelijke politici elkaar in de ogen kunnen aankijken’.
Scènes
Reden tot het onderzoek betreft een slechte ontwikkeling in de jeugdcriminaliteit. Ondanks dat de misdaad onder jongeren afneemt, is het ook aan het verjongen en verharden. Schul legt uit hoe ze de interviews aangrijpen. ‘Met de jongeren die willen én kunnen praten bouwen we eerst een band op. Dan komt er een lang, empathisch interview. We willen echt weten: wat ging er door je heen toen je in die auto zat? Of met de politie achter je aan? Op die manier zijn we ook al bezig met de scènes’.
Live Journalism focust normaal gesproken altijd op Amsterdam. Voor de tweede keer werden de verhalen ook uit andere plaatsen gehaald, deze keer was de samenwerking met Omroep West uit Den Haag en Spot on Stories uit Eindhoven. Schul: ‘Als we met onderzoeksjournalisten uit andere steden gericht werken kunnen we misschien verbanden trekken die naar landelijk beleid terug te leiden zijn’.
Universiteit voor criminaliteit
Voor het nagesprek waren er twee Tweede Kamerleden van de commissie Justitie en Veiligheid. Ruud Verkuijlen (VVD) en Songül Mutluer (PvdA) vertelden hoe ze de situaties herkennen. Mutluer, opgegroeid in de probleemwijk Poelenburg bij Zaandam, herkende de eenzaamheid en hoe first offenders vaak slechter uit een jeugdgevangenis komen. Mutluer: ‘De universiteit voor criminaliteit, zo noem ik de jeugdgevangenis’.
Verkuijlen, die jaren als politieagent werkte in Amsterdam, ziet in de voorstelling hoe het gebrek aan een vaderfiguur meespeelt. ‘Ik ben voor het gezin en geloof in ouderparticipatie om dit probleem aan te pakken. Er zijn te veel instellingen mee gemoeid’.
Carrièrepad
Beide politici zijn onder de indruk van de meerwaarde van een opvoering bij journalistiek werk. ‘Muziek zit niet in de noten, maar ertussen’, zegt Verkuijlen. ‘Je had hier ook een lezing kunnen houden met wat slides. Maar doordat het geheel verhalend en met muziek wordt verteld heb je als kijker meer associaties met de problematiek’.
Mutluer zegt emotioneel te zijn geworden. ‘Normaal zien mensen maar een deel van het verhaal. nu zag je elke stap in dat carrièrepad in één kort toneelstuk. Vooral de eenzaamheid wordt dan voelbaar. Ik ga met extra motivatie terug naar de Tweede Kamer. Elk kamerlid moet dit zo zien’.