Wantrouwen en sociale onveiligheid kenmerkten de brandweer van Amsterdam toen Marleen van de Kerkhof aantrad als sectormanager en plaatsvervangend commandant. Dat beeld probeert ze nu van de brandweer af te schudden. ‘Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik niet geaccepteerd werd.’
Als de kranten twee jaar geleden over de Amsterdamse brandweer schreven, dan ging het over pestgedrag, seksisme en discriminatie. Toenmalig commandant Leen Schaap probeerde er met de harde hand een eind aan te maken, maar moest onder druk van burgemeester Femke Halsema weg. In juli 2019 trad Marleen van de Kerkhof aan als sectormanager en plaatsvervangend commandant, met onder andere als taak het vertrouwen tussen de korpsleiding en de kazernes te herstellen.
Het gaat beter, schreef Femke Halsema vorige week als voorzitter van de Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland aan de colleges van de gemeenten in de regio. ‘In het contact met de medewerkers is veel aandacht voor het herstel van de rust, de veiligheid en het vertrouwen’, staat in de brief. Maar tegelijkertijd komt Schaap met een boek getiteld ‘Brand in Amsterdam’ waarin hij nog eens benadrukt hoe slecht het er twee jaar geleden aan toeging.
De timing van de brief van Halsema is niet helemaal toevallig, zegt Van de Kerkhof in een vergaderzaal in kazerne Willem, vlak bij het Amstelstation. ‘Nog niet alles is opgelost, maar we willen laten zien wat er wel goed gaat. In de anderhalf jaar dat Leen Schaap weg is, is een hoop gebeurd.’
Hakken in het zand
Stap één: kennismaken met de uitrukdienst. ‘Ik werd gewaarschuwd dat ik misschien niet in mijn eentje naar de kazernes moest, maar dat heb ik toch gedaan. Daar heb ik 24-uursdiensten met de brandweerlieden gedraaid en veel met ze gepraat.’
Inmiddels is er een nieuwe korpsleiding, en zijn dertien van de vijftien mensen in de ondernemingsraad vervangen. ‘Op mijn eerste werkdag heb ik een vergadering met de korpsleiding en de ondernemingsraad bijgewoond. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt – de hakken stonden heel diep in het zand. Er was geen gesprek, alleen statements.’
Volgens Van de Kerkhof was een deel van de negatieve sfeer aan de media-aandacht te wijten. ‘Alle trotse brandweermannen en -vrouwen werden negatief weggezet. Het hele korps voelde zich beledigd. Er is inderdaad een harde kern die alles bij het oude wil laten, maar om dan te zeggen dat het hele korps niet deugt?’
Brandweervrouwen
Halsema belooft in haar brief langzame vooruitgang op het gebied van diversiteit. Nu zijn 14 van de 474 oproepbare brandweerlieden vrouw, in 2026 zijn dat er volgens de planning 22. ‘We willen dat minstens een derde van de nieuwe brandweerlieden vrouw is, dat is al ambitieus’, zegt Van de Kerkhof. ‘Maar het gaat inderdaad langzaam. We hebben er in het verleden te weinig aandacht aan besteed. Amsterdam-Amstelland is een superdivers gebied, daarin kan de brandweer niet achterblijven.’
‘Er heerst wel een masculiene sfeer, maar zolang hij niet doorslaat vind ik dat niet erg. Ik vond het ook spannend om als vrouw zonder brandweerervaring in een omgeving te komen waar die ervaring erg belangrijk wordt gevonden, maar ik heb gemerkt dat brandweerlieden het erg op prijs stellen als ik interesse toon in hun vak. Op geen enkel moment heb ik het gevoel gehad dat ik niet werd geaccepteerd.’
Wegmoffelen
De meeste brandweerlieden die verantwoordelijk waren voor de gevallen van intimidatie en racisme waar Schaap in zijn boek over schrijft zijn weg, denkt Van de Kerkhof, maar helemaal zeker weet ze dat niet. ‘Onder Leen Schaap zijn veel rechtszaken gevoerd over het ontslag van brandweerlieden, maar het merendeel is niet overeind gebleven omdat we niet konden aantonen wat ze hadden gedaan.’ Die verhalen zijn van voor haar aantreden bij de brandweer, voegt ze toe.
Onder Schaap was het: ga je over de streep, dan lig je eruit, schetst Van de Kerkhof. Zelf denkt ze dat die aanpak tot wantrouwen leidt. ‘Brandweerlieden waren bang dat ze meteen zouden worden ontslagen als ze iets stoms deden. Nu durven ze het toe te geven zodat we erover kunnen praten.’
Eind 2019 maakte een brandweerman foto’s van voetballer Kelvin Maynard nadat hij was neergeschoten. ‘Degene die dat heeft gedaan is naar voren gestapt’, vertelt Van de Kerkhof. ‘We hebben er indringend over gesproken en maatregelen genomen, maar hij is in dienst gebleven. Dat was voor de rest van het korps een teken dat je een stomme actie niet hoeft weg te moffelen.’