AMSTERDAM – In de rubriek Verloren Amsterdam zoomen we dagelijks in op stukjes Amsterdam die dreigen te verdwijnen of inmiddels tot de historie behoren. Vandaag: de Provobeweging door de ogen van lid Janhuib Blans.
Afgelopen oktober stond Janhuib Blans (74) tussen de activisten van Extinction Rebellion toen die de Stadhouderskade bij het Rijksmuseum blokkeerden om aandacht te vragen voor klimaatverandering. ‘Het was hectisch. Op een gegeven moment moest de politie ingrijpen. Ik ben niet meer van de leeftijd dat ik wil worden weggedragen.’ Hij was onder de indruk van de activisten: ‘Ze waren goed georganiseerd: er waren woordvoerders, mensen die de menigte rustig moesten houden. Dat was bij Provo nooit het geval.’
Blans zat in de jaren ’60 bij de Amsterdamse anarchistische protestbeweging Provo – afgeleid van het woord provoceren. De beweging organiseerde protestrellen en demonstraties in de stad die de consumptiemaatschappij, luchtvervuiling, het koningshuis of het woningtekort bekritiseerden en seksuele emancipatie van vrouwen en homoseksuelen aanmoedigden. Als oplossing bedacht Provo zogenaamde ‘witte plannen’. Het ‘witte wijvenplan’ bijvoorbeeld: Provo’s deelden gratis anticonceptie uit aan jonge meisjes zodat ze beschermd seks konden hebben.
Elke zaterdagmiddag kwamen de Provo’s bij elkaar voor een happening – een bijeenkomst waarin ze hun volgende actie beraamden. ‘Een wekelijkse afspraak, bij het Lieverdje op het Spui. Want het Lieverdje was ook een schoffie, een straatjongen.’ Het beeldje was geschonken door Hunters tabaksindustrie. Het Lieverdje stond voor Provo voor de verslaafde consument.’
George Orwell
Niemand had de leiding over de straatvergaderingen. Provo was een anarchistische organisatie. ‘Iemand kwam met een idee aanzetten. Op de volgende vergadering stond het idee dan op een pamflet dat werd uitgedeeld bij het Lieverdje. Dat kon ook weer aangepast worden. Maar ja vergaderen is een groot woord. Het was meer ‘ja jottem, zullen we dit doen, ja jottem, zullen we dat doen’. Het was impulsief en daardoor slaagden de plannen allemaal steeds wel. Het was recht uit het hart.’
Burgerlijke ongehoorzaamheid was het uitgangspunt van Provo. De politie sloeg tijdens acties regelmatig mensen in elkaar, zegt Blans. ‘Dat schept wel een band.’
Die ongehoorzaamheid leidde volgens Blans niet tot afkeuring van oudere generaties. ‘Voor de Tweede Wereldoorlog was er een sterke linkse beweging. Die mensen hoopten dat er na de oorlog meer ruimte voor linkse politiek zou zijn. Die omslag vond niet plaats en de oude generatie was behoorlijk teleurgesteld. Toen kwamen wij, de jonge klootzakkies. Wij hadden met autoriteiten eigenlijk helemaal niks.’ Hij voelde zich gesteund door oude socialisten die hem de boeken van George Orwell aanraadden, of die wel eens een boete betaalden als de politie bij een demonstratie mensen had weggevoerd.
Burberryregenjas
Voor de eerste openbare daad van Provo in 1965 maakte de beweging een pamflet met daarop drie foto’s: eentje van Spaans politicus Carlos. ‘Een fascist,’ zegt Blans. Eentje van prins Bernhard. ‘Deze was zeker een fascist’. Eentje van Claus von Amsberg, ‘ook een fascist, of nou ja,’ zegt hij twijfelend. ‘Van de drie op het pamflet was Claus de grootste democraat.’ Onder de foto’s stond de tekst: ‘We weten niet waarom de Oranje-monarchen het Nederlandse volk zoveel (ex?) fascisten opdringen. Weg met de monarchie: Klaus raus!
Tijdens een rondvaart door de Amsterdamse grachten van Beatrix en haar toenmalige verloofde Claus stond Janhuib Blans op een brug. ‘Ik had een keurig kloffie aan. Een Burberryregenjas die ik van mijn vader had gekregen. Omdat er overal gaatjes inzaten mocht ik hem afdragen. De fascistenpamfletten pasten precies in de binnenzak. Toen de boot onder de brug doorvoer trok ik ze eruit en strooide ik ze in de boot. Overal werd gekeken: ‘Waar is die stoute Provo die de pamfletten gegooid heeft?” Provo werkte omdat het een mix was van talenten. Iedereen kon wat. Dit was zijn talent, zegt Blans. ‘Ik kon arrogant chic zijn en was zo onopvallend.’
Boetes
‘Veel mensen van de beweging zijn nostalgisch,’ zegt Blans. ‘Ik niet. Er zijn sindsdien zoveel mooie dingen gebeurd.’ Zoals die dag bij het Rijksmuseum met Extinction Rebellion. ‘Die beweging is ook speels, net als Provo. Er hangt dezelfde sfeer. Het is iets braver dan Provo, maar door de goede organisatie misschien wel effectiever.’
Toen de politie vorig jaar de Stadhouderskade kwam ontruimen is Janhuib Blans naar huis gegaan. ‘Tijdens de demonstratie ontmoette ik twee leuke jongens. Ik heb gezegd: ‘als jullie worden gearresteerd betaal ik de boete’. Net als de oudere generatie die mij vroeger hielp. Plaatsvervangende dapperheid.’