De maximale snelheid niet overschrijden, ambulances piekschoon houden, geen overuren maken: deze week voert het ambulancepersoneel stiptheidsacties als protest tegen slechte arbeidsomstandigheden. NAP Nieuws stelde experts negen vragen over deze vreemde vorm van actievoeren.
Het zou zou uit een roman van Kafka kunnen komen: medewerkers die zich zo nauw aan alle regeltjes houden dat een normaal werktempo onhaalbaar wordt. Ambulancepersoneel kan niet staken – ‘dan vallen er dooien’ – dus stiptheidsacties zijn ‘een goede manier om het bloed onder de nagels van een werkgever te halen’, legt voormalig universitair docent arbeidsverhoudingen Evert Smit van Tilburg University uit.
Hoe lang bestaan stiptheidsacties al?
Sinds het einde van de 19e eeuw; toen ontstonden de grote vakbonden. Heel soms worden stiptheidsacties rechtstreeks vanuit de werknemers gehouden. Smit denkt aan Rotterdamse havenwerkers in de jaren ‘40. In protest tegen te kleine werkploegen weigerden ze de schepen te betreden zonder veiligheidsnetten onder de loopplank. Die waren verplicht, maar werden in de praktijk nooit gebruikt. Ook vertikten ze lading te tillen waar officieel gezien acht matrozen voor nodig waren, wanneer ze maar met zeven man waren.
Bij ambulances is het toch levensgevaarlijk als ze zich aan alle regeltjes moeten houden?
Nee. De stiptheidsacties worden alleen gehouden bij het ‘normale’ ambulancevervoer, verzekert Fred Seifert van FNV. ‘Bij spoedgevallen rijden we gewoon door.’
Wat wil het personeel met de stiptheidsactie bereiken?
In november zou het personeel gaan staken tegen slechte arbeidsomstandigheden. De acties werden opgeschort omdat minister Bruno Bruins geld beschikbaar stelde voor de verbetering van de ambulancezorg. De vakbond en de werkgevers konden het niet eens worden over de verdeling van het geld, dus gaat het personeel nu toch over op actie.
Hoe lang duurt deze stiptheidsactie?
Volgens de FNV gaat het waarschijnlijk een week duren. Een gebruikelijke termijn, volgens Teun Jaspers, emeritus hoogleraar arbeidsverhoudingen van de Universiteit van Amsterdam. ‘Een halve dag heeft geen zin. Je doet het zodanig dat de werkgever het merkt.’
Zijn stiptheidsacties iets typisch Nederlands?
Nee, stiptheidsacties worden over de hele wereld uitgevoerd. Vergeleken met andere landen worden er in Nederland weinig stiptheidsacties gehouden – net zoals dat er weinig wordt gestaakt, legt Jaspers uit. ‘Het is hier allemaal vrij goed geregeld.’
Wat is de bekendste stiptheidsactie uit de Nederlandse geschiedenis?
Volgens beide deskundigen is de actie van de NS uit 1983 ‘hét bekende voorbeeld’. Begin jaren ’80 wilde de overheid drieënhalf procent korten op ambtenarensalarissen. Het treinpersoneel kwam in opstand. Door bijvoorbeeld op élk station alle waterreservoirs van de treintoiletten te controleren – volgens de regels een verplichting – ontstond er vijf minuten vertraging per station. Voormalig universitair docent arbeidsverhoudingen Smit kan zich de actie goed herinneren. ‘Het hele spoorwegennetwerk stond op zijn kop. Dat krijg je als conducteurs die op elk station de lampen in de trein controleren.’
Wat bereikte het personeel daarmee?
Naast hogere lonen en minder werkdruk hebben de stiptheidsacties van ’83 mede tot een wetsverandering geleid. Emeritus hoogleraar Jaspers legt uit dat het in die tijd strafbaar was voor ambtenaren om te staken – de NS was destijds van de staat. De FNV begon hierover een rechtszaak tegen de overheid. Na drie jaar besloot de Hoge Raad uiteindelijk dat staken in beginsel wel was toegestaan. Ook voor ambtenaren.
Wie mag er tegenwoordig niet staken?
Nederland is uitzonderlijk in het feit dat het geen wet heeft tegen staken voor ‘essentiële diensten’, legt Jaspers uit. Zelfs de politie mag hier staken. De rechter mag het verbieden wanneer de publieke orde in het geding komt. Zo mocht het grondpersoneel van KLM in 2016 niet staken vanwege ‘vakantiedrukte en terreurdreiging’. Hierop ging ook het luchtvaartpersoneel over op stiptheidsacties.
Worden stiptheidsacties alleen gevoerd door werknemers die niet mogen staken?
Nee. Ook in bijvoorbeeld distributiecentra van Jumbo en Albert Heijn werden de laatste jaren stiptheidsacties gehouden. Een bijkomend voordeel van stiptheidsacties is dat werknemers hun loon blijven ontvangen, terwijl ze bij een staking hooguit een uitkering van de vakbond krijgen die lager is dan het dagloon. Op papier hebben organisaties volgens Jaspers wel het recht om werknemers bij stiptheidsacties slechts voor verrichte diensten te betalen, maar in werkelijkheid gebeurt dit zelden. Het berekenen en uitvoeren daarvan kost de werkgever namelijk meer dan het uitbetalen van reguliere salarissen.
Header: Kilometerslange file na een stiptheidsactie bij de douane aan de Nederlands-Belgische grens. Foto: ANP Historisch Archief. Formaat aangepast.