Op 21 maart telt Amsterdam maar liefst 560 stembureaus. Elk van deze bureaus heeft minstens drie bureauleden en na sluiting komen daar nog eens stemmentellers bij. In de stad zijn op deze dag totaal zeker 3300 mensen bezig de democratie te bewaken. Wie zijn dit? En waar moeten ze aan voldoen?
Die eerste vraag is nog niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Als je je opgeeft voor een stembureau vul je je persoonlijke gegevens in, maar geen beroep of andere bezigheden. Eventuele banden met verkiesbare raadsleden zitten niet in de verplichte gegevenscontrole. Ook verkiesbare raadsleden zélf kunnen in principe gewoon plaatsnemen in een stemkantoor. Volgens Rob Kalse, programmamanager bij Bureau verkiezingen van de Gemeente Amsterdam is de gemeente daar ‘heel terughoudend in’, maar hij ‘kan niet met de hand op het hart beloven dat er niemand tussendoor glipt’. Wel zegt hij dat ‘niemand zit te wachten op de schijn van partijdigheid die daarmee gepaard gaat’. Beïnvloeding in het stembureau is immers volgens de Kieswet verboden.
Kalse: 'Ik kan niet met mijn hand op mijn hart beloven dat er niemand tussendoor glipt'
E-learning
Het vraagstuk ‘waar aan te voldoen’ is makkelijker te beantwoorden. Stembureauleden volgen verplicht een e-learning cursus, voor degenen die enkel tellen is dat optioneel. Als aspirant lid moet je minstens een 7 halen om in een bureau plaats te nemen. Zij die de test niet halen mogen nog wél als teller aan de slag. In de online toets staan vragen vergelijkbaar met die in een rij-examen, zoals de volgende:
Een vraag uit de e-learning
Petrov komt uit Polen. Hij is getrouwd met Vera, met wie hij sinds kort samenwoont. Petrov heeft nog veel moeite met de Nederlandse taal, waardoor hij het stembiljet niet kan lezen. Hij vraagt Vera hem te helpen in het stemhokje. Mag dat?*
Kies het juiste antwoord uit de volgende mogelijkheden:
0 Nee, Vera of één van de stembureauleden mag hem wel uitleg geven buiten het stemhokje.
0 Nee, alleen de voorzitter van het stembureau is bevoegd hem te helpen in het stemhokje.
0 Ja, maar alleen omdat ze getrouwd zijn. In elk ander geval had het niet gemogen.
0 Ja, maar dan moeten Petrov en Vera dit wel vooraf kenbaar maken aan de stembureauleden.
*Omdat mensen op dit moment deze testen nog moeten maken, heeft NAP besloten het juiste antwoord achterwege te laten. Instructies zijn te vinden op stembureauinstructie.nl
Als je de test haalt, krijg je later in een zogeheten benoemingsbrief je functie te horen. Over de online toets zegt Sanne Veeneman (20), student en vorig jaar stembureaulid in Nieuw- West: ‘Na je eerste poging krijg je te zien welke vragen je goed en welke je fout hebt, daarbij staat ook vermeld waar in je informatie het goeie antwoord te vinden is. In principe zou je dat natuurlijk meteen terug kunnen zoeken. Aangezien je de test thuis achter je computer maakt, zijn de antwoorden er sowieso gemakkelijk naast te houden.’ Elke kandidaat kan de toets maximaal twee keer doen om de score te verbeteren. De tellers hoeven geen test te doen. Kalse: ‘Als een teller niet functioneert is het aan de voorzitter dat aan te kaarten’
Wat schuift dat?
| Teller | €50 |
| Stembureaulid | €250 |
| Voorzitter | €275 |
| E-learning | €25 |
| Klassikale cursus voorzitters | €30 |
Voorzitter
Het is slechts één van de cruciale functies van de voorzitter. Deze hoogste baas van een stembureau krijgt na de e-learning nog een klassikale voorbereiding. Kalse voegt toe dat zo’n voorzitter meestal vaker betrokken is geweest bij een stemkantoor. Maar op zich kan iedereen die een 7 of hoger haalt in de test deze rol vervullen. Naast het in de gaten houden van de stembus, beheert de voorzitter ook de belangrijkste documenten van de dag: de processen verbaal, met daarin onder andere de uitslag van de telling. Er is nog een extra check, controleurs van de gemeente gaan als een soort vliegende keep langs bureaus. Dit jaar zijn dat er 130 totaal. Zij moeten minstens twee keer langs de bureaus, zegt Kalse. Hanja Klein Ikkink (56), vorig jaar stembureaulid in Oost, herinnert zich slechts één bezoekje. De controleur gaf toen opdracht de bewegwijzering naar het bureau te verduidelijken.
Stapel stembiljetten in het stembureau in Oost. Door: Hanja Klein Ikkink
Het grote tellen
‘Over alles gaan vier ogen’, zegt Kalse over het tellen van de stemmen. Zowel Klein Ikkink als Tim Wagemakers (26), die in 2012 telde in een bureau nabij Station Amstel, vertellen dat hun eerste indruk vooral ‘verbazing’ was, omdat ‘het telproces zo rommelig oogt met alle stembiljetten los over de grond’. Wagemakers vond het daardoor ‘wat fraudegevoelig overkomen’. Hij en Klein Ikkink kregen niet het idee dat er ook daadwerkelijk verwarring of fouten ontstonden door onoverzichtelijkheid . Student Veeneman vond het ‘ietwat opmerkelijk’ dat zij haar stapel stemmen gewoon op de gang kon tellen vanwege ruimtegebrek. In de stembureau-instructies staat niet specifiek vermeld of dit toegestaan is.