Foto’s van een bruiloft, een familie op het dakterras, een vriendengroep op de Dam. Op het eerste gezicht zijn dit alledaagse tafereeltjes en dat is precies de bedoeling. Komende vrijdag opent de fototentoonstelling Stad in oorlog, Amsterdam 1940-1945 in het Amsterdamse Stadsarchief. Onderzoekers René Kok en Erik Somers van het NIOD, met wie het Stadsarchief voor deze tentoonstelling samenwerkte, willen laten zien dat het gewone leven doorging in de oorlogsjaren. ‘‘Veel mensen denken dat er tijdens de oorlog voortdurend stampende laarzen te horen waren’’, zegt Somers, ‘‘maar dat was echt niet zo.’’
De tentoonstelling is gebaseerd op een nieuw boek van beide onderzoekers, dat dezelfde naam als de tentoonstelling draagt. ‘‘Tien jaar lang was het een stellig voornemen van René Kok en mij om een boek uit te brengen met foto’s van Amsterdam in de Tweede Wereldoorlog’’, vertelt Somers. ‘‘Dat bestond namelijk nog niet, terwijl foto’s zo veel kunnen toevoegen aan ons beeld van het verleden.’’ Kok en Somers verzamelden gedurende tien jaar foto’s voor hun boek, onder meer in de archieven van het NIOD en het Stadsarchief. Ook ontdekten zij nieuw beeldmateriaal.
Exclusieve foto’s
In de tentoonstelling komen vier thema’s aan bod; het dagelijks leven, verzet, vervolging en het laatste oorlogsjaar en de bevrijding. Vooral de foto’s van het verzet zijn exclusief, vertelt Ludger Smit, hoofd presentatie bij het Stadsarchief. ‘‘Het was gevaarlijk voor verzetslieden om foto’s te maken. Als die ontdekt zouden worden, kon de hele verzetsgroep opgerold worden’’, aldus Smit.
Zelf vindt hij de foto’s van het dagelijks leven het meest tot de verbeelding spreken. Het NIOD kocht in de afgelopen jaren enkele fotoalbums van Duitse particulieren aan. ‘‘Die mensen ruimen dan hun zolder op en willen de foto’s weggooien. Ze beseffen niet dat die foto’s grote historische waarde hebben’’, zegt Smit. Hij wijst naar een foto waarop soldaten van de Wehrmacht en de Kriegsmarine poseren met een vriendin in de Amsterdamse binnenstad.
Verborgen foto’s
Ook zijn op de tentoonstelling enkele foto’s van fotograaf Bart de Kok te zien. ‘‘Hij had goede relaties met jodenjagers’’, vertelt Smit, ‘‘dus als de politie iemand op ging pakken, werd De Kok erbij gehaald om foto’s te maken.’’ In 2010 werd het fotomateriaal ontdekt op een zolder in Amsterdam-Zuid. De foto’s zaten sinds het einde van de oorlog verstopt in de muur en kwamen tevoorschijn tijdens een verbouwing.
Zitten jonge Amsterdammers te wachten op weer een tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog? Erik Somers weet zeker van wel: ‘‘Met deze tentoonstelling wordt de oorlog weer tastbaar voor jongeren. Zij zien dat mensen tijdens de oorlog ook uitstapjes maakten naar de Dam. De tentoonstelling legt de nadruk op de overeenkomsten tussen onze tijd en die van de Tweede Wereldoorlog.’’ Smit is het hiermee eens: ‘‘Over de Tweede Wereldoorlog raak je echt niet uitgeleerd.’’
De tentoonstelling is te zien van 17 februari tot en met 14 mei 2017 in het Stadsarchief in Amsterdam.