Van stadsgrenzen tot taalbarrières, Amsterdam kent vele grenzen. In de rubriek Grenzeloos Amsterdam kijkt NAP Nieuws verder. Vandaag aflevering 12: Sluipweg, een pad gemaakt van grafstenen.
Bij Fort Vijfhuizen, onderdeel van de verdedigingslinie van Amsterdam, ligt een pad dat anders is dan alle andere paden. Iedere steen op deze weg representeert een leven dat werd afgebroken door de dood, een persoon die er niet meer is, maar die nog wel herinnerd wordt. Dit is Sluipweg, een pad dat gemaakt is van grafstenen.
Het is stil rondom het kunstwerk Sluipweg, dat slechts enkele kilometers buiten Amsterdam ligt. Alleen enkele vogels laten hun gezang horen. In de gracht zwemmen twee eenden voorbij. De driehonderd grafstenen glinsteren van het vocht. Sommige namen zijn nauwelijks meer te lezen.
Kunstenaar Hans van Houwelingen (1957) uit Amsterdam plaatste in 2006 een oproep in verschillende kranten om grafstenen te verzamelen voor zijn werk. ‘‘In dit dichtbevolkte land is de eeuwige rust vrijwel niemand meer gegund’’, meent hij. ‘‘Graven worden na tien of twintig jaar geruimd. Nabestaanden moeten de moeilijke keuze maken wat zij met de grafsteen willen doen.’’ De aanleiding voor het kunstwerk was het overlijden van zijn eigen moeder. ‘‘Ik realiseerde me dat de dood een industrie is. Om het overlijden heen bestaan allerlei rituelen. De dood zelf is slechts een zakelijke kwestie. Je mag maar kort dood zijn, na tien of twintig jaar bestaat je graf niet meer.’’
Het kunstwerk bestaat uit grafstenen van jong en oud. ‘‘Ik sprak een man die van zichzelf vond dat hij een onhandelbare zoon was geweest’’, vertelt Van Houwelingen. ‘‘Door de grafsteen van zijn ouders aan mijn project te schenken, had hij het gevoel dat hij nog iets goeds voor hen kon doen.’’ Een man die zijn lichaam aan de wetenschap wilde afstaan, vroeg Van Houwelingen of hij ook nieuwe stenen aannam. ‘‘Enige tijd na het overlijden van die man kreeg ik een steen met zijn naam erop, zodat er toch nog een herinneringsplek voor hem was. Met een fles jenever erbij. Die had hij voor mij aan zijn nabestaanden meegegeven’’, lacht Van Houwelingen.
De keuze voor de locatie van Sluipweg was snel gemaakt. Fort Vijfhuizen maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam, de verdedigingslinie van de stad. Deze bescherming werd tussen 1880 en 1914 aangelegd. In oorlogstijd kon het land buiten de verdedigingslinie onder water gezet worden. Door de komst van vliegtuigen was de Stelling al achterhaald vóór hij in gebruik genomen werd. ‘‘Er is nooit een dode gevallen in het fort’’, vertelt Van Houwelingen. ‘‘Met mijn kunstwerk wilde ik de dood in het fort introduceren.’’
Het project had een moeizame start.‘‘In het begin waren de mensen huiverig’’, vertelt Van Houwelingen. ‘‘Ik kreeg maar weinig stenen aangeboden. Toen het project een aantal keer op televisie was geweest, liep het ineens storm.’’ Nog iedere week krijgt hij mailtjes van mensen die vragen of hij nog grafstenen aanneemt. ‘‘Ik probeer een plek te vinden om nieuwe stenen aan te leggen, maar dat is nog niet gelukt.’’
De lucht boven Sluipweg is grijs en het begint te miezeren. De vogels vallen stil. Het pad ligt er verlaten bij. ‘‘Hier liggen geen mensen begraven’’, zegt Van Houwelingen. ‘‘Alleen de stenen zijn er, als stille getuigen. De dood is hier moederziel alleen.’’
