Adam & Eva, van Harry op de Laak
Vorige week trokken gemeenteraadspartijen PvdA, D66 en SP aan de bel over het behoud van naoorlogse wandkunst. Door sloop van gebouwen uit het tijdperk van de wederopbouw dreigen de vele kunstwerken in vooral scholen en ziekenhuizen verloren te gaan voor toekomstige generaties. De drie partijen willen een helder beleid om de kunst te bewarenOp pad langs voorbeelden, in gesprek met Norman Vervat van erfgoedstichting Heemschut.
NIEUW WEST – Afspreken bij station Lelylaan, dat stelde Norman Vervat enkele dagen geleden op de mail voor. Niet de eerste plek die je verwacht bij een kunsttoer, maar dit is dan ook niet zomaar kunst. We gaan deze vrijdagmiddag op zoek naar naoorlogse wandkunst, en dan is dit de plek waar je moet zijn. Vervat begint meteen enthousiast: “Dit is Nieuw-West, een echte wederopbouw-wijk. Er waren in de jaren na de oorlog snel veel nieuwe woningen nodig die vaak werden gebouwd in een wat zakelijke, strakke stijl.” Ter opfleuring werd besloten dat 1,5% van bouwsom verplicht naar een kunsttoepassing zou gaan, zoals een bijzonder gekleurd raam of een muurmozaïek.
De resultaten van dat beleid lopen uiteen. Soms zijn de kunstwerken van bekende kunstenaars zoals Appel en Zadkine, maar vaker zijn het minder bekende namen van mensen die gespecialiseerd waren in dit soort kunstwerken. “Maar ja, dan word je nooit zo bekend dan wanneer je in het Stedelijk hangt”, constateert Vervat droogjes. En dat is volgens hem ook precies het probleem: je hoort er weinig over en niemand is zich ervan bewust. “Veel scholen weten vaak niet eens wat ze in huis hebben. Die denken soms dat de kinderen het bij een knutseluurtje hebben gemaakt.”
Al na enkele minuten bereiken we een eerste voorbeeld. Een gigantische steenwerk siert een voormalig woningcoöperatiegebouw. Adam & Eva, voor een christelijke coöperatie, legt Vervat uit. Het is van Harry op de Laak, die in Amsterdam wel meer kunstwerken maakte. “Maar hij heeft niet de faam. Dit kunstwerk is gelukkig wel veilig, er zit zelfs een bordje bij.” Helaas is het wel over het kunstwerk aangebracht, maar dat vindt hij niet onoverkomelijk. Erger is dat het toch op sommige plekken lijkt af te brokkelen. Onderhoud is weer nodig.
Vervat benadrukt dat ze bij Heemschut niet van plan zijn alle kunstwerken te redden. De insteek blijft realistisch. “Het gaat er vooral om dat we echt niet weten wat we hebben. Dat willen we in beeld brengen. En als we dan tien keer Op de Laak tegenkomen, dan hoeft niet elk stuk behouden te blijven, maar dan kunnen we kijken welke belangrijk zijn.” Binnenkort gaan ze aan de slag, met ambtenaren op de fiets langs scholen die gerenoveerd of gesloopt gaan worden. Vervat: “Misschien vinden we wat, misschien helemaal niks.”
Iets verderop wijst hij naar de overkant van de straat. “Die school, die proberen we te redden. Erachter staat een ander schoolgebouw waar we een glaskunstwerk uit hebben gehaald.” Wat gebeurt er na redding met de vaak omvangrijke kunstwerken? Dat blijkt nog een lastig punt. “We starten graag gelijk de discussie over herplaatsing in een nieuwe publieke ruimte. Daar moet vaak tijdig mee begonnen worden, zodat er in een nieuw ontwerp ruimte is. In het AMC is recentelijk een stuk herplaatst.” Als dat niet gebeurt blijven de kunstwerken volgens Vervat vaak in een depot liggen, waar ze alsnog aftakelen.
Uiteindelijk linkt hij het behoud van de werken ook aan de toekomst van Nieuw-West. “Lange tijd was de buurt niet erg geliefd en stond het hier vooral bekend om criminaliteit. Maar nu is het langzamerhand aan het verhippen en ver-yuppen.” Historische elementen spelen daarbij volgens hem een rol. “De Baarsjes worden ook populair door de leuke oude woningbouw waar mensen willen wonen. Populaire steden, dat zijn steden met historie. Steden als Lelystad en Emmen, die gaan het niet redden.” Ook het erfgoed van de jaren ’50 speelt wat Vervat betreft een rol. Misschien nog niet voor de huidige beleidsmakers, voor wie het vaak niet lang geleden is. Maar: “Een nieuwe generatie komt altijd met nieuwe waardering. In 2030 is er weer meer afstand tot de jaren ’50.”
Cijfers
– Volgens Norman Vervat zijn er nog enkele honderden wandkunstwerken in Amsterdam, vooral in Nieuw-West. Exacte cijfers ontbreken echter.
– Veel van deze kunst komt uit de jaren 1945-1965. Per bouwwerk ging 1,5% naar een kunsttoepassing.
– Het voorstel voor een helder beleid van D66, PvdA en SP zal binnenkort door de gemeenteraad worden behandeld.