WATERGRAAFSMEER – “Het is wel een wat rare open dag zo”, zegt schooloprichter Lars Hoogmoed woensdagavond tegen zo’n dertig ouders en leerlingen. In de aula van havo De Hof in Watergraafsmeer luisteren ouders naar de presentatie, sommige kinderen zitten wat ongeduldig op hun stoel. Hoogmoed staat met medeoprichter Martine van Hoogen op het podium. “Meestal vertellen leerlingen op een open dag hoe leuk het op hun school is, maar De Amsterdamse Mavo heeft nog geen leerlingen. En tja, we gaan ook niet doen alsof.”
Dat is volgend schooljaar waarschijnlijk anders als havoschool De Hof is verdwenen, het gebouw is gerenoveerd en De Amsterdamse Mavo haar intrede doet in het karakteristieke schoolpand met kleine lokalen, smalle gangen en hoge ramen. Het wordt de eerste Nederlandse school met een humanistische grondslag. Die onderwijsstroming staat daarmee onder meer naast het protestants, rooms-katholiek en openbaar onderwijs.
Geen leerfabriek
De Amsterdamse Mavo wordt een kleine school, “absoluut geen leerfabriek”, zegt Van Hoogen. Kinderen krijgen er enkel les van academisch opgeleide docenten. Belangrijk in het onderwijs zijn de humanistische kernwaarden gelijkwaardigheid en tolerantie. Daarom komt er veel aandacht voor luisteren, debatteren en vakken waarin de maatschappij centraal staat. Ook zijn er grote themaprojecten over bijvoorbeeld mensenrechten, waarbij de hele buurt wordt betrokken.
Juist in het vmbo-onderwijs is daar behoefte aan, vindt Van Hoogen, die jarenlang in de mbo-sector werkte. “Ik merkte dat veel leerlingen onverschillig tegenover de maatschappij staan of zich buitengesloten voelen. Dat krijg je als je niet leert dat jouw mening ertoe doet.”
Makkelijk was het stichten van de school niet, want humanisme was nog geen stichtingsgrondslag. Staatssecretaris Sander Dekker (Onderwijs, VVD) gaf vorig jaar, na advies van de Onderwijsraad, zijn goedkeuring. “Ik kan wel meegaan in dat besluit”, zegt Miek Laemers, bijzonder hoogleraar Onderwijsrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Het humanisme is toch voor veel mensen een erkende levensovertuiging”, zegt zij, wijzend naar het bestaan van onder meer het Humanistisch Verbond met 13.000 leden, omroep HUMAN en de humanistische universiteit in Utrecht.
Toch is de komst van humanistisch onderwijs niet volkomen logisch. Zeker niet gezien de uitgangspunten van het Humanistisch Verbond. Dat sprak zich bij haar oprichting uit tegen verzuiling en bijzonder onderwijs. Nu krijgen humanisten een eigen onderwijsstroming en gaat het Verbond De Amsterdamse Mavo zelfs helpen. “Het is niet ons eigen initiatief”, benadrukt Christa Comet, directeur van het Humanistisch Verbond. “Maar nu het er is willen we best in gesprek en helpen met de invulling.”
Zien we hier herzuiling waar ook humanisten aan meewerken? Zo moet je dat volgens Comet niet zien. Er zijn, naast de Amsterdamse Mavo, bij haar slechts twee plannen bekend voor humanistische middelbare scholen in Nederland. “En ik gun ze een lang leven, maar openbaar onderwijs moet wel dominant blijven. Hopelijk denken openbare scholen opnieuw na over levensbeschouwing in het onderwijs. Dat is wat verwaarloosd en daardoor ontstaan dit soort scholen.”
Ontzuiling
“Je ziet eerder een grotere ontzuiling in het onderwijssysteem”, constateert hoogleraar Laemers. Staatssecretaris Dekker werkt aan een wet die het makkelijker moet maken om een school te stichten. “Deze nieuwe stroming kun je zien als de laatste stuiptrekking van het oude systeem. Straks is een religieuze of levensbeschouwelijke visie niet meer per se nodig om een school te stichten.”
Bovendien is het nog de vraag hoe succesvol de school wordt. Binnen vijftien jaar moet de zogeheten stichtingsnorm zijn gehaald, minstens 260 leerlingen. Laemers: “Eerder zag je dat bijvoorbeeld fout gaan bij de Evangelische Scholen, die haalden de norm niet en moesten sluiten.”
Maar die stichtingsnorm is nog ver weg voor de Amsterdamse Mavo. Eerst maar eens vijftig leerlingen overhalen op de open dagen deze week. Van Hoogen hoopt op een gemêleerde groep, niet alleen kinderen van humanistische ouders. Maar daar heeft ze op basis van de enthousiaste reacties wel vertrouwen in. Sterker nog, de aanvraag voor de oprichting van een humanistische havo-school is al ingediend. “En als we maar 25 leerlingen halen, dan starten we ook gewoon hoor.”