De arbeidsmarkt zal in 2014 weer krimpen, bracht het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) maandag naar buiten. Ook jeugdwerkloosheid blijft een probleem. Tijd om de arbeidsmarkt radicaal anders te organiseren? Econoom en futuroloog Peter van der Wel (1949) vindt van wel. Hij droomt van een Nationale Uitkering en een deeltijdarbeidsmarkt.
Peter Van der Wel verzamelt spreuken over de toekomst. Bijvoorbeeld: “In the past, shoes could stink. In the present, shoes can blink. In the future, shoes will think.” Hij heeft zelf nette schoenen aan, op het consultancybureau RijnConsult, waar hij werkt. Een beetje glimmend maar. Doordat de wereld automatiseert is schaarste van werk volgens Van der Wel een structureel probleem.
Om de krimp van de arbeidsmarkt op te lossen heeft Van der Wel een Nationale Uitkering bedacht die hij uitwerkt in zijn boek ‘Economie voor wereldverbeteraars’. Kort gezegd houdt een basisinkomen in dat alle uitkeringen op één hoop worden gegooid en eerlijk worden verdeeld onder de inwoners van Nederland. Dan zou iedereen zo’n 2000 euro per maand krijgen, heeft Van der Wel uitgerekend.
Is dit geen communistische maatregel?
“Ja, wel in die zin dat ik de inkomsten uit kapitaal eerlijker wil verdelen. Inkomens in Nederland zijn heel erg ongelijk. Dat staat onder economen bekend als de de parabel van reuzen en dwergen. Als je alle inwoners op volgorde van inkomen zou zetten, dan zou je pas helemaal aan het eind van de rij reuzen tegenkomen. De laatste twintig jaar is de ongelijkheid alleen maar toegenomen.”
Maar er is toch ontzettend veel genivelleerd de afgelopen twintig jaar. En de hoogste schijf is meer gaan betalen.
“Ja, er is wel een soort crisisheffing voor de werkgever gekomen op de hoge inkomens. Maar ondanks dat is er die ongelijkheid, en mensen kunnen crisisheffing op allerlei manieren omzeilen. Nou klink ik heel erg communistisch, maar dat ben ik niet hoor.”
Wat bent u dan?
“Ik ben niet links of rechts. Ik geloof in het belang van de markt en in zoveel mogelijk zelfregulatie. De overheid moet klein maar sterk zijn.”
Om zo’n basisinkomen te realiseren is toch juist een grote overheid nodig?
“Die kleine, sterke overheid moet dus zoiets als het basisinkomen wel reguleren. Dan kan er verder vrijheid zijn.”
Iedereen gaat toch op vakantie als je zomaar 2000 euro per maand krijgt?
“Ja, er zal een enorme terugval in aanbod zijn op de arbeidsmarkt. Daar is de samenleving zelf de dupe van: er wordt niet productief bijgedragen aan een betere wereld. En geestdodend, vervelend werk sterft uit. Het kan dat mensen denken: ik ga lekker hengelen. Maar ik hoop dat ze hun verantwoordelijkheid nemen.
Wat is het voordeel als de noodzaak van werken weg is?
“Werken kan heel erg leuk zijn! Nu worden veel mensen verplicht om werk te doen dat niet echt nodig is, en ook nog eens niet leuk. Als er een basisinkomen is gaan mensen alleen werk doen dat ze écht leuk vinden. Dat dwingt werkgevers om werken leuk te maken.
Volgens Bureau Onderzoek en Statistiek is de jeugdwerkloosheid in Amsterdam in 2013 met 62,1 procent gestegen ten opzichte van 2012. Gaan jongeren door zo’n basisinkomen niet juist op hun gat zitten?
“Nee, het is een model dat bedoeld is om iedereen aan werk te helpen. Dat kan natuurlijk niet gelijk, het gaat stap voor stap. De jongeren van nu moeten de mindset over werk gaan veranderen. We gaan naar een samenleving toe waar veel werk wordt overgenomen door robots. Dat betekent een klap voor de werkgelegenheid.”
Is die klap niet al geweest?
“Ja, maar het wordt steeds erger. Ik denk dat het een illusie is dat we ooit weer volledige werkgelegenheid krijgen. Wat moet je doen met de schaarste aan banen? Het werk eerlijk verdelen. Dan mag niemand meer werken dan een halve baan. Ik geloof dat de arbeidsmarkt op den duur parttime wordt.”
Maar kunnen we niet gewoon werkgelegenheid creëren?
“Het probleem is dat er te veel werk is waar we gewoon niet voor willen betalen. Mensen rondrijden in een verzorgingstehuis bijvoorbeeld. Daarom moeten we naar een duale arbeidsmarkt toe: mensen hebben een gewone baan en daarnaast een vrijwillige sociale baan. Als je ze dan basisinkomen geeft, sla je drie vliegen in één klap: iedereen leuk werk, iedereen evenveel inkomen en klussen als mensen rondrijden worden ook opgepakt.”
En hebben jongeren daar zin in?
“Tja, dat is een goede vraag. In de jaren zestig hadden wij op school nog vrijetijdskunde. Daar leerde je je tijd zinvol te besteden. De verandering begint bij de jongeren, dat zie je overal. We moeten jongeren laten ontdekken dat werken leuker is dan de hele dag op bed liggen.”