De controversiële lijkententoonstelling Body Worlds heeft sinds gisteren een permanent thuis aan het Damrak. Het vertoont dezelfde karakteristieken als de openbare anatomielessen uit de zeventiende eeuw. Luguber amusement met een educatieve insteek.
De geur van nieuw plastic komt de bezoeker van ‘Body Worlds: The Happiness Project’ op het Damrak tegemoet. Niet de geur van de daar tentoongestelde lijken, die zijn reukloos. In de eerste vitrine liggen geplastificeerde hersenhelften. “Wat is er eigenlijk vies aan?”, vraagt een bezoeker. “Het heeft iets plakkerigs,” antwoordt zijn vriend. Verderop verdringen de eerste bezoekers zich rond het gehalveerde gezicht van een oude, kale man met rode vlekken op de huid. De fijne haartjes van zijn wenkbrauwen zijn nog zichtbaar, evenals de doorsnede van zijn neus, tong en slokdarm.
“Een raar idee, maar ook wel een eyecatcher”
Een kwartier geleden stonden de bezoekers nog met champagne in de Beurs van Berlage aan de overkant. Sommigen werkten mee aan de verbouwing van het voormalige American Expressgebouw, waar Body Worlds de eerste permanente locatie krijgt in Europa. Volgens elektricien Hans de Haas (41) was het de laatste dagen nog een zootje. Maar de vitrines met lichaamsdelen schrikken hem niet af. “Het is wel een raar idee, maar ook wel een eyecatcher.”
Lijkentheater
Directeur Peter Tabernal wijst de zaal op de rijke Amsterdamse traditie van anatomische tentoonstellingen. Hij refereert aan Rembrandts schilderij ‘De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp’. Tulps publieke ontledingen in de Waag op de Nieuwmarkt waren bijna vierhonderd jaar geleden al wetenschappelijke en theatrale evenementen. Volgens Russel Shorto’s onlangs verschenen boek ‘Amsterdam’ werden de toeschouwers na afloop dronken op een feest. In de Beurs zijn de bezoekers vooralsnog nuchter.
Na een kort gesprekje met Olympisch zwemkampioene Inge de Bruijn introduceert Tabernal de echte sterren van vanavond: Dr. Gunther von Hagens en zijn vrouw Dr. Angelina Whalley. Zij vertelt in uitstekend Engels met een scherp Duits accent dat Body Worlds miljoenen mensen heeft geïnspireerd gezonder te leven. Von Hagens is minder mediageniek. De echo in de microfoon maakt zijn binnensmonds gemompelde Engels er niet verstaanbaarder op. Terwijl Von Hagens bewegingsloos wacht op stilte, lijkt zijn licht ingevallen gezicht haast deel uit te maken van de collectie.
Von Hagens draagt dezelfde zwarte hoed als Nicolaes Tulp ooit deed, een symbool voor zijn ‘onafhankelijkheid van heersende sociale normen’. Zijn eigenzinnige doelstelling een museum van de mens te creëren, stuit dan ook herhaaldelijk op morele en juridische bezwaren. Zo zou een medewerker van Von Hagens de lijken van Chinese geëxecuteerden hebben gekocht en voerde de anatomist in 2002 een verboden openbare autopsie uit in Londen. Zijn werk leverde hem de bijnaam ‘Dr. Dood’ op, maar het museum is er gekomen. Want, zo zegt oud-collega Karine Oostrom: “Gunther geeft het nooit op.”
Plastic poppen
Van Hagens ontdekte in 1977 dat lijken intact blijven door ze van binnenuit te vullen met kunststof (plastinatie). Daardoor ruikt de bezoeker niet de lijkengeur die het publiek van Tulp een paar eeuwen eerder moest weerstaan. De grotendeels van huid en haar ontdane lichamen in de tentoonstelling lijken hierdoor ook bijna plastic poppen. Volgens antropologe Jane Desmond beseffen toeschouwers daardoor niet dat ze naar dode lichamen kijken.
De bezoekers van de opening lijken inderdaad onaangedaan door een vrouwelijk lijk dat met gespreide benen op een schommel zit. Een fotografe maakt familiekiekjes van de bezoekers die een ‘geluksritje’ maken op de schommels ernaast. Want een leven in balans maakt gelukkig, zo luidt het bijschrift. Andere tips van het museum zijn minder roken, minder drinken en trouwen met de juiste persoon. De afdeling over obesitas maakt minder indruk op een blonde dame. “Ik ga er geen zak chips minder om eten.”
“Ik ga er geen zak chips minder om eten”
Bij de longen zie je duidelijk het verschil tussen het gezonde exemplaar en de zwartgeblakerde rokerslong. “Het wordt er voor ons niet beter op,” merkt een man in pak op. “Misschien moet ik mijn rokende kinderen hier naartoe nemen, dan leren ze het wel af.” Behalve leerzaam vindt de man de tentoonstelling goed voor de stad Amsterdam. “Toeristen kijken aan het begin van het jaar waar ze dit jaar op vakantie gaan. Ze hebben die paard en wagentjes uit Wenen nu wel gezien. Dit is anders en trekt die toeristen aan. Ik denk dat veel Amsterdamse ondernemers daar blij mee zijn.” Zo combineert Body Worlds wetenschap met amusement en commercie. Net als Nicolaes Tulps anatomieles vierhonderd jaar geleden.