Naar schatting zouden vorig jaar 26.000 militairen seksueel misbruikt zijn in het Amerikaanse leger. Jenny McClendon was een van de vrouwen die tijdens haar dienstperiode bij de Marine verkracht werd en dit later naar buiten bracht. Binnen de Nederlandse krijgsmacht vertelde matroos ‘Anja’ over het misbruik op marinefregat Tjerk Hiddes.
Storm. Windkracht acht op de schaal van Beaufort. Onrustige golven. Zware schuimstrepen in het zeewater rondom de Hare Majesteit Tjerk Hiddes. 13 september 2004. Het fregat verlaat de haven van de Koninklijke Marine in Den Helder. Over precies 138 dagen zal de bemanning terugkeren van de vredesmissie Operation Enduring Freedom in de wateren rond het Arabisch Schiereiland. Anja (dit is een schuilnaam) is een weinige vrouwen onder de honderdtwintig bemanningsleden op het schip dat die maandag naar de Perzische Golf vaart.
Wanneer Anja als matroos aan boord gaat van de Tjerk Hiddes is ze achttien jaar. Samen met een ander meisje, Christa (19, ook een schuilnaam), is ze nieuw op het fregat. Acht maanden daarvoor, in januari, begon Anja haar opleiding bij de Marine. Ze heeft moeite met de seksueel getinte opmerkingen van haar mannelijke collega’s, weet niet goed hoe ze moet reageren. Het lijkt alsof de mannen drukker bezig zijn te beslissen wie ‘de nieuwe alfa-aap op de apenrots wordt’, dan met het werk op het schip, vindt ze. Ze wordt er stil van, trekt zich terug. Geen handige reactie, merkt ze al snel. Haar zwijgen zorgt ervoor dat ze het mikpunt wordt van flauwe grappen. Verre van ideaal daarbij is de beperkte ruimte waarin de groep zich noodgedwongen ophoudt. Er is weinig privacy, de mariniers brengen elk moment van de dag gezamenlijk door.
Aanranding
Het valt Anja op dat veel vrouwen op het marineschip nauwelijks weerstand bieden aan de seksuele toespelingen van de mannen. Een aantal gedraagt zich juist zelf nogal ‘losbandig’, meent ze. Wanneer de bemanning onderweg aanlegt in de haven, wordt er ’s avonds flink gedronken en soms ook drugs gebruikt. Na een avond feesten gaan de meeste meiden mee naar de slaapvertrekken van de mannen. Het stoort Anja. Ze vindt het niet normaal dat iedereen maar met elkaar naar bed gaat. Dat ook Christa hieraan meedoet, begrijpt ze niet. Zou ze het doen om zo niet ook als buitenbeentje te worden weggezet?, vraagt ze zich af. Intussen verandert het gedrag van de mannen. De intimidatie wordt nu ook fysiek.
’s Nachts komen ze in groepen van tien à vijftien de hutten van de vrouwen binnen. Ze gaan bij ze in bed liggen en betasten de vrouwen over het hele lichaam. Dit gebeurt ook bij Anja. De commandant aan wie ze vertelt over de aanranding, grijpt niet in. ‘Het zijn geintjes van de jongens’, antwoordt hij. Vanaf dat moment belt ze dagelijks met haar moeder om te vragen wat ze moet doen. Elke nacht wikkelt ze zich strak in haar dekbed in de hoop te ontkomen aan de betastingen. Maar de intimidaties houden aan, de mannen blijven haar slaapvertrek binnenkomen. Ook Christa is hier het slachttoffer van. Samen doen ze, eenmaal terug in Den Helder, huilend aangifte bij de Marechaussee. Anja van groepsaanranding, Christa van verkrachting. Volgens Anja waren zij en Christa niet de enigen die hiermee te maken hadden. Zo zou een van haar vrouwelijke collega’s in haar slaap zijn verkracht door een korporaal na een avond uit aan wal.
Verraad
Als ze terugkeren op het schip na het doen van de aangifte, blijkt iedereen te weten van ‘hun verraad’. De commandant had zijn bemanning in afwezigheid van de twee op de hoogte gesteld van de aanklacht. Anja heeft de sfeer verpest en kan maar beter vertrekken, vinden haar collega’s. Ze negeren haar nu. Bij de commandant van de Tjerk Hiddes kan ze wederom niet terecht. Ze moet maar tegen een grapje kunnen. Degene die Anja’s takenboek moet aftekenen, een van de betrokkenen bij de aanranding, weigert dit. Hierdoor kan ze haar opleiding niet afronden. Uit angst voor een incompleet takenboek, doen twee andere vrouwen die zijn verkracht, geen aangifte. Ditzelfde geldt voor een aantal vrouwen dat aan boord is aangerand. Onder de groepsdruk trekt Anja haar aanklacht weer in waarna ze wordt overgeplaatst naar marineschip Karel Doorman. In haar takenboek ontbreekt de aantekening echter nog steeds. Dit leidt tot het einde van haar carrière bij de Marine. Anja wordt ontslagen.
Pas twee jaar later, in maart 2006, wordt Anja’s verhaal naar buiten gebracht. Hier zorgt de militaire vakbond AFMP voor. Anja heeft na haar ontslag aangeklopt bij de belangenorganisatie voor juridische bijstand. Het resultaat: ze mag terugkeren bij Defensie. Ze bedankt hiervoor en besluit in plaats daarvan haar verhaal te doen in OpLinie, het vakblad van de AFMP. De bond verspreidt het artikel al voor publicatie onder de Nederlandse dagbladen. De Telegraaf is de eerste die op 22 maart 2006 flink uitpakt met het verhaal (‘Groepsaanranding op fregat marine’). Het leidt tot grote ophef. Dankzij Anja’s openbaarmaking zijn alle ogen plotseling op het leger gericht. Wat is de omvang van het seksueel misbruik binnen de Nederlandse krijgsmacht, vraagt nu ook de politiek zich af. Staatssecretaris van Defensie Cees van der Knaap stelt in april 2006 een onderzoekscommissie in: de Commissie Staal. Deze zal het aantal gevallen van misbruik binnen het leger in kaart brengen.
Tientallen meldingen
Vorige maand kwam de Amerikaanse matroos Jenny McClendon naar buiten met een soortgelijk verhaal. Ze vertelde meermalen op zee te zijn verkracht door een bemanningslid. Ook zij werd niet serieus genomen door de dienstdoende commandant bij wie ze het misbruik meldde. Volgens een in mei verschenen rapport van het Pentagon moeten er vorig jaar naar schatting 26.000 gevallen van seksueel misbruik, bij zowel mannen als vrouwen, hebben plaatsgevonden binnen het (203.000 vrouwen tellende) Amerikaans leger. Dit varieert van aanranding tot verkrachting. In 2010 zou dit 19.300 keer zijn voorgekomen.
In het Nederlands leger worden jaarlijks enkele tientallen meldingen gemaakt van seksueel misbruik. Exacte cijfers zijn niet bekend. Wel gaf in 2010 een derde van de vrouwen aan te maken hebben gehad met seksueel ongewenst gedrag. Hieronder viel ‘seksuele toenadering, ongewenste fysieke aanrakingen en seksuele dwang’, volgens het onderzoeksrapport van Defensie. Er is een verschil in het aantal klachten per krijgsmachtdeel. Seksuele intimidatie komt binnen de Marine (9.470 militairen, waarvan ongeveer tien procent vrouwen) anderhalf keer vaker voor dan bij de Lucht-, en Landmacht. Vooral jonge vrouwen die pas in dienst zijn, zijn hiervan de dupe. Het AFMP en een van de vertrouwenspersonen bij de Koninklijke Marechaussee menen dat dit met de werkomstandigheden te maken heeft. Militairen op zee beschikken over aanzienlijk minder privacy en verkeren op het schip voortdurend in elkaars gezelschap. Er ontstaat een soort schoolkampsfeer die gepaard gaat met de nodige spanningen. Ook heerst er een machocultuur.
Geen ontslag
De aanvechting van Anja’s ontslag leidt er niet alleen toe dat ze weer zou mogen terugkeren bij Defensie. Ook wordt een rechtzaak aangespannen tegen de korporaal die betrokken was bij de aanrandingen en verkrachting. Hoewel zijn schuld wordt bewezen, komt hij er met een waarschuwing vanaf en verliest hij zijn baan niet. Anja accepteert de schadevergoeding die Defensie haar aanbiedt. Evenals het aanbod haar nieuwe opleiding te betalen. Ze kiest voor een studie tandheelkunde.
De Commissie Onderzoek Ongewenst, gedrag onder leiding van Boele Staal – voormalig commissaris van de Koningin in Utrecht, onderzocht vijf maanden lang de seksuele misstanden binnen het leger. Een op de zes vrouwen heeft tijdens haar werk bij de krijgsmacht met seksuele intimidatie te maken gehad, deelde de commissie mee in september 2006. Het leidde tot aanscherping van de regels. Voortaan mocht aan boord geen porno meer gekeken worden in openbare ruimtes. Op drank- en drugsgebruik zou strenger gecontroleerd worden. Ook werd het meldpunt voor klachten over seksuele intimidatie vervangen door een netwerk van vertrouwenspersonen.
De inmiddels 27-jarige Anja heeft na haar interview met OpLinie besloten niet meer met de media te praten over haar marinetijd. Vakbond AFMP is haar uit het oog verloren maar neemt aan dat Anja momenteel aan het werk is als tandartsassistente.