Hup, naar Brussel toe. Misschien ligt daar het antwoord op die ene veelgestelde vraag. Waarom gaat het met GroenLinks zo slecht, terwijl andere groene partijen in Europa zetel na zetel winnen?
GroenLinks staat er slecht voor. Zowel in de Tweede Kamer als in de peilingen blijft de partij steken op maar vier zetels. Van Ojik kan wel wat advies gebruiken van partijen die moeilijke tijden hebben gekend maar ook grote successen hebben geboekt. Spieken bij de Belgen, de Finnen of de Denen dus. Of bij de echte wonderkinderen van Europa: de Duitse Grünen.
De Grünen worden niet alleen geroemd door collega-partijen in het buitenland, zelfs hun nationale concurrenten geven het toe: de lijst van successen en kwaliteiten is lang. Misschien kan GroenLinks iets van hun onderstaande eigenschappen overnemen:
Een duidelijke missie.
Eensgezindheid.
Een herkenbare identiteit.
Een oeverloos geduld.
Expert op groene thema’s.
Een actiepartij die de gelederen in beweging krijgt.
En sterke sociaal-economische plannen die niet onder doen voor andere partijen.
In hoeverre voldoet GroenLinks aan deze lijst van kwaliteiten? Volgens de kiezer simpelweg niet voldoende. En dus moet Van Ojik hulp inschakelen. Buitenlandse groene partijen zien de fouten van GroenLinks, maar bieden ook de oplossing.
Voor Wouter van Besien, fractievoorzitter van de partij Groen in Vlaanderen, is het simpel: het politiek handelen moet in lijn liggen met de boodschap die je als partij verkondigt. Ga dus niet mee met de waan van de dag. Niet dat het Groen in Vlaanderen altijd voor de wind ging, maar na hun grote nederlaag tien jaar geleden was dit hun grote les. De partij maakte deel uit van de regering, maar werd in 2003 door de kiezer uit het parlement verdreven. Deze les in nederigheid maakte één ding duidelijk: “We zijn te compromisbereid geweest”.
Schuiven met de ziel van je partij is riskant. Dat heeft ook Annie van de Pas in haar onderzoek ‘Groen succes en falen’ geconcludeerd. Wetenschappelijk bureau De Helling van GroenLinks wilde weten hoe de Denen, de Vlamingen en de Duitsers leerden van hun fouten en succes oogsten. In 2011 vroegen ze GroenLinks-beleidsadviseur Van de Pas dit te onderzoeken. Haar gouden tip? Teveel luisteren naar de kiezer lijdt niet per definitie tot succes. Ondanks dat de kiezer allesbehalve consistent is, moet een partij dat wel zijn. Alleen dan ben je herkenbaar en win je aan geloofwaardigheid.
De steun van GroenLinks voor een politiemissie naar de Afghaanse provincie Kunduz is een voorbeeld van inconsistentie. Boodschap versus Handelen. Jolande Sap zette door en stemde, ondanks de enorme weerstand in haar partij, in met de missie. Onbegrip volgde.
Van Besien is goed op de hoogte van de problemen voor GroenLinks. Hij ziet overeenkomsten met de gemaakte fouten in zijn eigen partij waardoor zij uiteindelijk zelfs geen enkele zetel meer over hadden in het parlement. Want GroenLinks ging niet alleen akkoord met een missie naar Kunduz, ze stapte ook in een akkoord dat bekender is door de vele benamingen dan door de inhoud. Want nadat Kabinet-Rutte I in april 2012 valt, sluiten de vijf Kunduzpartijen een akkoord. En of het nou Kunduz-, Lente-,Vijfpartijen-, Begrotings of Regenbookakkoord wordt genoemd, voor GroenLinks pakte het niet goed uit.
Verantwoordelijkheid nemen, een lichtgroen randje aan het akkoord toevoegen en na de volgende verkiezingen hopelijk meeregeren. Hop, in the pocket. Maar dat lichtgroen werd al snel VVD-oranje toen bleek dat het ontslagrecht versoepeld werd en de WW werd ingekort. Te compromisbereid, de Groene Vlaming zag het gebeuren.
Resultaat: Twee grote fouten voor GroenLinks = drie zetels kwijt
Met een oeverloos geduld en met eensgezindheid je boodschap constant herhalen. Dat is wat de Grünen als beste doen. Volgens Van de Pas begrijpen alleen de Duitsers dat eindeloze herhaling een noodzakelijke voorwaarde is voor succes. Winfried Kretschmann, dat moet de ijkpersoon van GroenLinks zijn in de zoektocht naar nieuwe politici. “Die man is al dertig jaar bezig en houdt consequent vast aan dezelfde thema’s. Hij laat zich niet als gekke Henkie in de hoek zetten, maar blijft consequent aan zijn netwerk bouwen. Geloofwaardigheid, dat is de sleutel van zijn succes.”
Voor consequente herhaling is eensgezindheid nodig en dat is nu net waar het GroenLinks aan ontbrak. Jolande Sap en Tofik Dibi voerden een hevige strijd om het lijsttrekkerschap, het partijbestuur stapte op na slecht bestuur en de verwijten van partijgeweten Ineke van Gent legden perikelen bloot die de kiezer niet kon waarderen. “Een partij moet als een café zijn waar je samen een pintje drinkt; een plek waar je graag op bezoek komt. Maar als de barmannen constant ruzie maken, dan kijk je toch eerst een deurtje verder.” Van Besien sprak als een echte Vlaming.
Resultaat: GroenLinks als slangenkuil = nog een zetel kwijt
Tussenstand: Door fout op fout verliest GroenLinks tot nu toe vier zetels. De PvdA, PvdD en D66 profiteren van dit verlies.
Van Ojik hoopt ooit zijn collega’s van de Duitse Grünen te evenaren. Die hebben de afgelopen jaren veel voor elkaar gekregen. Zo zorgden ze tijdens hun regeringsdeelname voor een vergroening van het belastingstelsel en banden ze nucleaire energie uit. Volgens de peilingen kunnen de Grünen met de verkiezingen in september op zo’n vijftien procent van de stemmen rekenen. Voor GroenLinks, die de afgelopen verkiezingen bleef steken op 2,3 procent, een zoete droom.
Paul Lucardie heeft zich als onderzoeker van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen jarenlang verdiept in GroenLinks. Hij schreef het boek ‘Van de straat naar de staat’ waarin hij de opkomst en ontwikkeling van de partij tot 2010 schetst. Ook hij houdt zich geregeld bezig met het grote succes van de groene buitenlandse collega’s. Ooit was hij bij een bijeenkomst van de Duitse Grünen. Niets dan lof valt hen te deel. Hij omschrijft hoe binnen een mum van tijd persberichten de deur uitvlogen en acties werden georganiseerd. Professionaliteit. Dat is hun kracht. En waar GroenLinks soms aandoet als een elitaire grachtengordelpartij met weinig bereidheid tot actievoeren, is dat bij de Duitsers een ander verhaal. Hun (groene) vingers lijken constant te kriebelen om aan de slag te gaan.
De een zijn dood, de ander zijn brood. Clichématig? Natuurlijk. Waar? Ja. De manier waarop de Grünen de kernramp in Fukushima van 2011 in hun eigen voordeel gebruikten om de discussie over kernenergie in eigen land weer aan te zwengelen bleek doeltreffend. Maandenlang stonden grote Duitse steden in het teken van demonstraties; honderden duizenden mensen gingen de straat op. “De Duitse partij is groot geworden door onderwerpen naar zich toe te trekken en niet meer los te laten”, zegt Joline Suijkerbuijk die namens de Europese Groene Partij de 42 aangesloten partijen ondersteunt en met elkaar in verbinding brengt.
GroenLinks moet dit volgens Paul Lucardie ook meer doen. Maar waarmee? Tja, terwijl Nederlanders verslaafd lijken aan duurzaam (en duur) boodschappen doen bij Marqt en Ekoplaza, Albert Heijn steeds meer fair trade producten verkoopt en drogisterij Etos nu zelfs biologische babyvoeding op de markt brengt, moet het voor GroenLinks toch makkelijk zijn de groene boodschap aan de man te brengen? Windmolens, dijken, zonnepanelen – somt Lucardie binnen een seconde op – kunnen interessante thema’s zijn voor GroenLinks. Zeg ik GroenLinks, zegt u?
Ze hadden het nakijken in 2011. Terwijl de Duitsers en de Belgen profiteerden van de kernramp in Japan, lukte het GroenLinks niet gebruik te maken van het momentum. Kamerlid Liesbeth van Tongeren reisde dan wel naar de kerncentrale in het Zeeuwse Borssele om aandacht te vragen voor een referendumwet, maar ondertussen zat kernfysicus, oud-Greenpeace activist en PvdA-Kamerlid Diederik Samsom avond aan avond bij Pauw en Witteman voor een miljoenenpubliek de ramp, de gevolgen en het Nederlandse Borssele te duiden.
Resultaat: GroenLinks weet de grote thema’s niet aan zich te binden. Fukushima – en daarmee kernenergie – werd het onderwerp van de PvdA = zetel eraf
Terwijl Van Ojik onder de motorkap zoekt naar fouten in de machinerie, heeft hij ook een extern probleem. Het politieke landschap ziet er in Nederland totaal anders uit dan in de landen waar de groenen het goed doen. Het electoraat heeft in Nederland veel keuze in min of meer dezelfde hoek.
De Duitsers kennen alleen concurrentie op de linker flanken; op het groene vlak hebben ze weinig te duchten. Net als de Belgen: “Partijen als SP of D66 kennen we hier niet”, zegt fractievoorzitter Van Besien van het Vlaamse Groen.
Maar GroenLinks heeft het een stuk moeilijker. De Partij voor de Dieren valt ze aan op milieu en dierenwelzijn, D66 wil een groene en duurzame economie en zelfs ook nog een systeem waarin de vervuiler betaalt. Klinkt net als GroenLinks. Op het linker vlak wordt de partij uitgedaagd door de SP en de PvdA. De groene standpunten van de sociaaldemocraten verschillen niet vreselijk veel van GroenLinks en dat milieuman Diederik Samsom nu fractievoorzitter is, helpt Van Ojik ook niet bepaald. “Het onderscheidend vermogen is weg”, aldus Paul Lucardie.
Resultaat: Niet kunnen onderscheiden op groene inhoud = wederom een zetel eraf
Definitieve uitslag: De teller voor GroenLinks staat op zes zetels verlies. Ondertussen wonnen de PvdA en D66. De PvdD kreeg tijdens de laatste verkiezingen meer stemmen dan bij de vorige verkiezingen, maar hield hetzelfde aantal zetels.
Onzichtbaar zegt u. Vasthouden aan standpunten, ook als het uit de mode is. Herkenbaarheid en geloofwaardigheid. Het lijken de ingrediënten voor een succesverhaal.
Zelfs nu de kabinetspartijen zetel na zetel verliezen in de peilingen, wint GroenLinks op papier nog geen zetel terug. De gemeenteraadsverkiezingen zijn maart 2014, de verkiezingen voor het Europees Parlement twee maanden later. Van Ojik kan dus beter gisteren dan vandaag zijn collega’s vragen hoe het anders moet. Want beter goed gejat, dan slecht bedacht.