Bollywood bestaat honderd jaar. Sinds in 1913 de eerste film in Bombay in roulatie ging, heeft de Indiase cinema zich ontwikkeld tot een miljardenindustrie die jaarlijks meer films produceert dan Hollywood. Clerence Harkhoe verkoopt al twaalf jaar Bollywood-dvd’s, in zijn videotheek en op de markt. ‘Onder iedereen leeft het, behalve onder Nederlanders.’
Bij zijn kraam op Plein 40-45 in Amsterdam komen vooral Hindoestanen. Vaste klanten, die hij kent uit zijn winkel. Clerence Harkhoe haalt de Bollywood-dvd’s uit zijn blauwe bestelbus en stalt ze uit in zijn kraam. De hoop dat Nederlanders ooit nog een film bij hem kopen, heeft hij al lang opgegeven. Ze lijken zich er maar niet voor te willen interesseren. Jammer, vindt Clerence. Hij kijkt naar zijn aanbod. ‘Het zijn zulke prachtige films.’
Iedere zaterdag staat hij in het hart van de markt in Bos en Lommer. Clerence is de enige die Bollywoodfilms verkoopt. Bovenaan legt hij de nieuwste films, links de klassiekers, in het midden een paar kaskrakers met de populaire Indiase acteur Rishi Kapoor. Alles strak en symmetrisch gerangschikt, zodat hij precies weet waar hij moet zoeken als een klant ergens naar vraagt. ‘Vooral bij nieuwe dvd’s is dat belangrijk,’ zegt hij. Lang niet al zijn klanten zijn daarvan gecharmeerd. ‘Sommige films zo westers, die kan ik niet aan iedereen meegeven.’
De openluchtkraam contrasteert erg met zijn donkere en muffige videotheek in de Baarsjes. Toen hij de zaak twaalf jaar geleden te koop zag staan, twijfelde hij geen moment. Eindelijk kon hij van zijn hobby zijn beroep maken. Het was een lang gekoesterde droom, de Indiase filmindustrie heeft altijd een grote rol gespeeld in zijn leven. Als zoon van Surinaamse ouders verslond hij alle Bollywoodfilms, de liedjes kende hij uit zijn hoofd. Hij wijst naar de klassieker Sholay. ‘Die heb ik denk ik wel honderd keer gezien.’
<img src="http://napnieuws.nl/wp-content/uploads/2013/06/DSC0728-copy-300×198.jpg" alt="De kraam van Clerence HarkhoeDe kraam van Clerence Harkhoe
Foto: Nina Schuyffel
De Bollywoodcultuur is groots, Clerences ogen stralen onder zijn Dolce & Gabbana-pet als hij erover vertelt. ‘Elk jaar worden er ruim 800 films uitgebracht. Dat is meer dan in Hollywood, wist je dat?’ zegt hij. Niet alleen in India, waar naar schatting jaarlijks drie miljard bioscooptickets worden verkocht, maar ook in andere landen zijn de films populair. ‘In Marokko, Suriname, Zuid-Amerika…’ Clerence lacht. ‘Ik zeg altijd: Bollywood leeft onder iedereen, behalve onder Nederlanders.’
Liever een helikopter
Op de achterbank van de bestelwagen zit zijn elfjarige dochter onverstoorbaar te tekenen. Ze houdt hem vandaag gezelschap, terwijl zijn vrouw met hun zoontje in de winkel staat. Clerence tilt de laatste spullen uit de wagen: een doos met cd’s, een vijzel en wat schalen. Om de strijd tegen internet en downloaden te winnen, verkoopt hij sinds een paar jaar ook andere dingen dan films. Zijn kraam is een kleurrijke mix van wierook, sieraden en religieuze beeldjes, maar ook koptelefoons, usb-sticks en andere computerbenodigdheden.
Een jongetje test met grote ogen een van de aanstekers die er liggen. ‘Hé, psst, voorzichtig,’ sist Clarence. Hij houdt er niet van als mensen aan zijn waar komen zonder iets te kopen. Even later stopt een grijze man met de fiets aan zijn hand voor de kraam. Hij wijst over de dvd’s heen naar een op afstand bestuurbare helikopter. ‘Kost die?’ vraagt hij met een plat Amsterdams accent. ‘Dertig euro’, antwoordt Clerence. De man geeft hem het geld. ‘Ik ben een verzamelaar, weet je,’ zegt hij. ‘Ik heb thuis wel 25 van die dingen.’ Clerence kijkt hem na en wrijft peinzend over zijn ringbaardje.
Hij heeft het wel eens geprobeerd, om Nederlanders te enthousiasmeren voor Bollywood. Dan raadde hij een film aan als ze alleen een zonnebril kwamen passen. Maar ze kwamen nooit terug voor een nieuwe, of hij kreeg te horen dat ze het niks vonden. De zang- en dansscènes trokken hen niet en het duurde allemaal te lang. Ook als hij dinsdag op de markt in Osdorp staat, waar – anders dan hier – meer Nederlanders dan Hindoestanen komen, lopen ze hem meestal straal voorbij.
Clerence woont hier nou al 34 jaar, hij zou zijn liefde voor Bollywood graag willen delen. Maar ergens begrijpt hij het wel. De Nederlandse cultuur is nu eenmaal heel anders. Ze kunnen hier zich moeilijk identificeren met de Indiase cultuur in Bollywoodfilms, zoals Surinamers en Marokkanen dat wel kunnen. De standsverschillen, het respect voor de ouders dat in de films een grote rol speelt, de gearrangeerde huwelijken waar de hele familie zich mee bemoeit: het sluit allemaal niet aan bij hun belevingswereld.
Steeds meer bloot in Bollywood
‘Dag meneer,’ klinkt het opeens. Clerence herkent de Surinaamse vrouw direct. Ze kocht vorige week een verzamel-cd met nummers van nieuwe Bollywoodfilms van hem. ‘Ik vond het geweldig,’ vertelt ze. Hij glimlacht. ‘Kijk, dat bedoel ik nou,’ zegt hij als ze weer weg is. Altijd wanneer Hindoestanen aan zijn kraam staan, begrijpen ze elkaar meteen. Hij weet welke films hij moet aanraden, of wat voor muziek ze leuk vinden.
Ook met die vrouw uit Soedan had hij het, toen hij net met haar aan de praat raakte. Hij kan niet uitleggen waarom, maar hij voelde dat ze dezelfde achtergrond hadden en hetzelfde over dingen nadachten. ‘Wij, mensen uit niet-westerse landen, zijn familiaire mensen,’ legt hij uit. ‘Dat is bij Nederlanders toch anders, die vinden familiebanden minder belangrijk. Een voorbeeld: hier stoppen ze hun moeders in tehuizen, dat zou in Suriname nóóit gebeuren.’
Af en toe schudt hij de Hindoestanen die langs zijn kraam komen de hand. ‘Zijn er nog nieuwe dvd’s?’ vragen een moeder en haar dochter. Na lang twijfelen en achterkanten lezen, kopen ze vijf stuks, waaronder Yamla Pagla Dewana 2. Die komedie doet het goed vandaag: Clerence heeft er al zeker vier van verkocht. Het is ook een leuke film, vindt hij.
Maar er zit ook een heleboel rotzooi tussen die nieuwe films. De laatste jaren ergert Clerence zich steeds vaker aan de kwaliteit. ‘Vaak zit er niet eens een verhaallijn meer in, dan zit ik gewoon te kijken naar een low budgetfilm zonder boodschap.’ Het zijn niet meer de films waarin liefde en familie een grote rol spelen, de films waar Bollywood zo om bekend staat. ‘Dan komt er opeens een Matrix-achtige vechtscène in voor, die niet eens spannend is. Laat dat aan de Amerikanen over, denk ik dan. Of aan de Chinezen, die kunnen goede actiefilms maken. Voor drama en romantiek hebben we Bollywood.’
Het is een ontwikkeling die door veel Bollywoodliefhebbers met lede ogen wordt aangezien. ‘Ze willen verwesteren,’ zegt Clerence. ‘Meer op Hollywood lijken. Dan krijg je dat.’ De technologische vooruitgang vindt hij goed. En dat ze vaker in het buitenland filmen, ook. Daarmee bieden ze weer wat nieuws, ze kunnen niet altijd in de Indiase plattelandsdorpen blijven opnemen. Maar de keerzijde van die verwestering vindt hij het vele naakt dat tegenwoordig in de films voorkomt. Vroeger was een blote schouder al taboe, nu staan vrouwen in bikini’s op de voorkant.
Waarom die verandering?
Zijn dochter klimt uit de bestelbus en komt naast Clerence staan. Ze leunt tegen hem aan. Haar lievelingsfilm is Thank You, maar dat is meer vanwege de knappe acteur Akshay Kumar. ‘Daar ga je later mee trouwen, toch?’ zegt hij terwijl hij door haar zwarte krullen strijkt. Ze duwt hem weg. ‘Nouhou, niet waar.’ Hij lacht. Het maakt hem niet uit naar welke Bollywoodfilms zijn kinderen kijken. Ze hebben zich aangepast aan de Nederlandse cultuur en zijn inmiddels wel wat gewend. ‘Mijn dochter kijkt ook naar Goede Tijden, Slechte Tijden. Daar zit nog veel meer bloot in.’
Maar over de meer traditionele gezinnen maakt Clerence zich zorgen. ‘Ik moet altijd een beetje opletten als oudere Hindoestanen om een nieuwe film vragen,’ zegt hij. Een dvd als The Dirty Picture zal hij bijvoorbeeld nooit zomaar meegeven, veel te expliciet. Hij pakt de kaft er nog eens bij. Vidya Balan, een bekende actrice, kijkt hem uitdagend aan. De film is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van een actrice die met mannen het bed indook om hogerop te komen en aan de drank raakte. ‘Zelf vind ik het een goede film,’ zegt hij. ‘Maar als ik hem verkoop, zeg ik er altijd bij dat ze hem niet met de kinderen moeten kijken.’
Uit de auto pakt hij een andere dvd: Kabhi Alvida Naa Kehna. Deze film, over een buitenechtelijke relatie, heeft in de Bollywoodwereld ontzettend veel losgemaakt. Het verhaal brengt de Indiërs in verwarring. Zij zien het huwelijk als een heilige verbintenis voor het leven, opeens worden ze geconfronteerd met hoe het óók kan zijn. Clarence snapt niet zo goed waarom dat nodig is. Hij fronst zijn wenkbrauwen. ‘Bollywood is groot geworden door liefde, familie en komedie. Waarom zouden ze daar niet bij blijven?’
Het is half vier. De dag is bijna op zijn eind. Rechts klinken de klokken van het vrijheidscarillon voor het eerst weer boven het geroezemoes van de markt uit. Verderop haalt de Marokkaanse groenteman zijn prijzen naar beneden. ‘Kom op, kom op, alles voor 1 euro,’ roept hij. Clerence denkt aan vroeger, toen het zo druk was bij zijn kraam dat hij niet eens een praatje kon maken. Maar aan de toekomst denkt hij niet. ‘Ik zie wel wat er komt. Nu kunnen we nog rondkomen, en ik hoop dat ik dit kan blijven doen.’ Straks laadt hij alles in zijn bus en vertrekt hij weer. Op naar de videotheek, waar hij de rest van de avond staat.