Bij elke drogist kun je het tegenwoordig kopen: het hormoon melatonine. Mensen gebruiken het voornamelijk om beter te kunnen slapen. Vanuit de wetenschap en de medische wereld klinkt protest: melatonine ís namelijk geen slaapmiddel.
“Een hot topic” noemt neuroloog M.G. Smits, slaapdeskundige in ziekenhuis De Gelderse Vallei in Ede, melatonine. Vorig jaar heeft de European Food and Safety Association besloten dat melatonine een ongevaarlijke stof is. Hierdoor is het nu in pillen van drie miligram verkrijgbaar bij de drogist. “Maar dat kan wel schadelijk zijn”, zegt Smits. “Wetenschappers zoals ik proberen dat nu duidelijk te maken.”
“Melatonine wordt vaak het slaaphormoon genoemd”, zegt Marijke Gordijn chrono-biologe aan de Rijksuniversiteit van Groningen, “Maar dat is het niet. Het is eigenlijk het hormoon van de nacht. Melatonine laat je lichaam weten dat het nacht is. Mensen slapen in de nacht en associëren het hormoon met slapen maar ratten maken ‘s avonds ook melatonine aan en zijn dan juist heel actief.” Een pil melatonine voor het slapengaan verbetert normaal gesproken je slaap dan ook niet, volgens Gordijn. “Het is wel mogelijk om de biologische klok van iemand aan te passen met melatonine en daarmee slaap op een bepaald tijdstip te verbeteren maar dan moet het op hele andere tijden ingenomen worden”, aldus Gordijn.
Dat mensen melatonine bij de drogist kopen en gebruiken als slaapmiddel is zorgelijk, zegt dokter Hans Hamburger, neuroloog en slaapdeskundige. Hij is voorzitter van de Nederlandse vereniging voor Slaap en Waak Onderzoek en hoofd van het Amsterdam WaakSlaapCentrum in het Slotervaartziekenhuis en Boerhaave Medisch Centrum. “De eerste keer dat je melatonine slikt kan het een slaapwekkend effect hebben. Mensen kunnen daarom denken dat het werkt om melatonine vlak voor het slapengaan in te nemen maar in werkelijkheid schuiven ze de biologische klok juist op en vallen ze nog moeilijker in slaap. De volgende keer dat ze het slikken merken ze waarschijnlijk al minder effect en gaan daarom meer slikken. Hierdoor raakt de biologische klok alleen maar in de war.”
De drogist of de specialist
Bij de drogist is melatonine alleen in hele kleine hoeveelheden verkrijgbaar. Zulke kleine hoeveelheden zijn volgens Prof.Dr. Gerard Kerkhof, psychofysioloog aan de Universiteit van Amsterdam, op de lange termijn niet schadelijk. Toch is het volgens hem niet wenselijk dat mensen hier zelf mee gaan experimenteren. “Niet alles wat iemand slikt fietst direct door naar de hersenen. Ieder mens laat andere hoeveelheden melatonine toe tot de hersenen en ieder mens maakt natuurlijk ook andere hoeveelheden aan. Het effect van de melatonine verschilt dus voor iedereen.”
Dit is de reden dat er bij het Amsterdam WaakSlaapCentrum eerst tests worden gedaan voordat er melatonine wordt voorgeschreven. Neuroloog Hamburger gebruikt melatonine bijvoorbeeld bij patiënten van wie de biologische klok dusdanig verstoord is dat deze gereset moet worden. “We meten eerst hoeveel melatonine mensen zelf aanmaken en wanneer ze dit doen. Hierdoor weten we op welke tijden iemand melatonine moet slikken. Dat is meestal vier uur voordat iemand gaat slapen.”
Lichttherapie
Het voorschrijven van melatonine gaat altijd gepaard met lichttherapie, legt Hamburger uit. Melatonine wordt afgebroken door fel licht. Blauw licht breekt melatonine het snelst af. “Iemand kan dan wel melatonine slikken, maar als diegene vervolgens in het licht gaat zitten wordt het net zo hard weer afgebroken.” Het blauwe licht van computerschermen kan het bioritme daarom extra aantasten, denkt Hamburger. Dit baart hem zorgen. “In onze 24-uurseconomie gaan jongeren al facebookend en twitterend naar bed. Voordat ze naar bed gaan gebruiken ze hun laptop, hun telefoon en de iPad. Dit houdt ze uit hun slaap.” Hamburger ziet steeds meer jonge mensen in de slaapkliniek en zegt dat er plannen worden gemaakt om een slaapcentrum te openen dat zich speciaal richt op adolescenten.
Ook psychofysioloog Kerkhof benadrukt de rol van het licht. “Mensen moeten eerst hun gedrag aanpassen, voordat ze naar een pil grijpen. Te vaak denken mensen: ik neem een pil en doe verder wat ik wil. Zo werkt het gewoon niet.”