"Een medische stempel drukken heeft geen zin"

Een man in Amsterdam-Noord overleed maandag nadat hij zijn huis in brand stak. Hij was bekend bij geestelijke zorginstellingen en zou eerder hebben gedreigd dit te doen. Hoe belangrijk is persoonlijk contact met psychiatrische patiënten? Een reflecterend gesprek met psychiater Hans Pijp (1973) van zorgcentrum Molemann Tielens. “We proberen niet meteen te oordelen, maar eerst naar hen te luisteren.”

Een roekeloze daad als zelfmoord kun je nooit voorkomen, zegt Pijp. “We moeten onze rol als hulpverlener niet overschatten. Maar een andere houding van de psychiater kan wel zorgen voor een andere verhouding tot de cliënt, en dat maakt zeker verschil.”

Molemann Tielens is geen gewone zorginstelling. Hier geen scheiding tussen dokters en patiënten, maar een gelijke positie voor iedereen. De voormalige brouwerij in hartje Amsterdam biedt sinds juni vorig jaar hulp aan mensen met psychoses, al gebruikt Pijp dat woord liever niet. “We luisteren naar de klachten en nemen woorden over die onze cliënten zelf uitspreken. Het gaat meestal over stress of angst. We proberen ze met hun klachten te leren omgaan zodat ze zich weer veilig voelen in eigen omgeving. Iemand met slaapproblemen zetten we overdag aan het werk, zodat hij ’s avonds moe is.”

De 75 cliënten die momenteel in behandeling zijn vervullen een actieve rol. Ze dekken de tafel en zorgen voor de gezamenlijke maaltijd. Overdag maken ze muziek, sporten ze of komen ze in contact met buurtbewoners. Alles om uiteindelijk weer een plekje te vinden in de maatschappij. Pijp: “Volledige genezing is een streven, maar geen einddoel. Het gaat erom dat ze leren ondanks hun klachten weer te functioneren.”

Daarbij is het niet noodzakelijk dat cliënten inzien dat ze een psychose hebben. “Een medische stempel drukken heeft geen zin, want mensen herkennen zich daar niet in. Veel belangrijker is het een band op te bouwen door ze als gelijke te behandelen en hun klachten serieus te nemen.”

Persoonlijke aanpak
Het zijn precies deze persoonlijke aanpak en gelijkwaardige behandeling die Molemann Tielens onderscheidt van grotere, reguliere zorginstellingen. Pijp vindt dat bij deze organisaties dan ook zeker iets moet veranderen, zowel in de houding van hulpverleners als in de bereikbaarheid. “Met kerst zijn weinig psychiaters aan het werk, terwijl ze dan het hardst nodig zijn. Mensen met een psychose zijn vaak al sociaal geïsoleerd. Dus áls ze dan om hulp vragen, moet je dat meteen serieus nemen en kan het niet weken duren voordat ze worden teruggebeld.”

Een ander verschil is de betrokkenheid van familieleden bij het behandelplan van de cliënt. Bij GGZ instelling Mentrum, waar de man uit Amsterdam-Noord onder behandeling was, wordt de familie alleen in overleg met de patiënt bij de behandeling betrokken. Maar bij Molemann Tielens is het een voorwaarde dat de familie alles weet. Dat is volgens Pijp zelfs essentieel. “Stel dat iemand in het weekend gekke dingen gaat doen. Ik ben er dan niet, de familie moet het op zo’n moment oplossen.”

Een voordeel van deze open communicatie is dat beroepsgeheim niet vaak in het geding komt. “Heel soms wil iemand niet dat de familie erbij betrokken wordt, maar daar valt vaak ook weer over te praten. Dan blijken er hele paranoïde gedachten achter te zitten, bijvoorbeeld dat iemand denkt dat een familielid eigenlijk iemand anders is. Psychotische verhalen, die op zichzelf weer aanleiding vormen voor een gesprek.”

In de brouwerij kan iedereen in elk geval altijd binnenlopen. Er is geen wachtruimte, iemand kan meteen in contact komen met een hulpverlener en vrijwilligers springen bij waar nodig. “We merken dat deze aanpak werkt. Sinds de opening zijn er veel aanmeldingen. We zijn zelfs al aan het bedenken hoe het moet als we straks vol zitten, of we kunnen uitbreiden.”