Vroeger wilde Daan Samson bij Greenpeace. Tegenwoordig redt de commercieel geslaagde kunstenaar liever zijn eigen hachje dan bedreigde bossen. Of lijkt dat maar zo?
AMSTERDAM, 6 juli – Een chocoladefontein, twaalf kratten bier, zes kilo espressobonen, een tegoedbon voor een compleet verzorgd diner, een knipbeurt bij een gerenommeerde kapper en vitrinekasten vol dure cadeaus. Kunstenaar Daan Samson (38) vulde er in februari 2008 het Centrum Beeldende Kunst (CBK) Rotterdam mee. Eerder dat jaar was hij in het CBK aangesproken door een medewerker. Deze Remko Theunissen verklaarde een groot fan van Samsons werk te zijn en vertelde dat hij een expositie voor hem had geritseld. Als dank voor zijn lobbywerk maakte Samson een weelderige tentoonstelling bestaande uit geschenken voor Theunissen. De cadeaus waren stuk voor stuk gedoneerd door een twintigtal merken en fabrikanten. Het werk heette domweg Remko bedankt!
Samson is bij uitstek de artiest waar het demissionaire kabinet-Rutte om roept: een georganiseerde chaoot met een sprankelende geest, maar bovenal een cultureel ondernemer. Als iemand in de kring van Nederlandse artistiekelingen niet vies is van commercie, dan is hij het wel. Door onder meer sponsoruitingen tot kunst te verheffen, speelt Samson voortdurend met de tradities en werkingsmechanismen van de kunstwereld. Die neemt zichzelf veel te serieus, vindt de man die zichzelf als ‘welvaartskunstenaar’ bestempelt.
Aan kunstenaars die klagen over de cultuurbezuinigingen van het kabinet heeft Samson geen boodschap. Je kunt hem dan ook moeilijk een noodlijdende artiest noemen die van een linkse hobby zijn beroep heeft gemaakt. Met zijn protserige voorkomen en gelikte kledingstijl valt hij eerder uit de toon binnen een groep schilders dan in het gezelschap van een yuppenclubje uit het bedrijfsleven. ‘Daan Samson is een gewiekste artvogel, een sluwe kunstvos’, constateerde het gratis cultuurtijdschrift VICE.
CV Daan Samson
Geboren Rotterdam, 28 juli 1973.
Burgerlijke staat Getrouwd, zoon van 6.
Opleiding Lagere detailhandelschool, Willem de Kooning Academie.
Carrière Projectleider van de stichting Kunst-As. Sinds 2004 fulltime kunstenaar.
Arrogant
‘Onze medestudenten vonden ons extreem arrogant’, zegt oud-studiegenoot Thijs van der Kaaij. Samen met Samson sloeg hij het derde studiejaar aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam over om versneld te kunnen afstuderen. De twee vonden zichzelf rijp genoeg voor hun entree in de kunstwereld. ‘Bij de opening van het academische jaar hingen we grote foto’s van onszelf aan de muur, met de tekst: ‘Wij zijn er helemaal klaar voor! Hoe zit het met jullie?’’
Ze kraakten de bovenste verdieping van de academie, gevestigd in een voormalig bankgebouw aan de Blaak. Daar richtten ze een kantoor in, met een espressoapparaat. De telefonistes van de Willem de Kooning gebruikten Van der Kaaij en Samson als privé-telefonisten. Als dank zette het duo elke week een verse bos bloemen en een schaal druiven voor hen neer. ‘Wij zagen de kunstwereld als een speelveld. Vooral Daan vond het stukken interessanter om de grenzen binnen dat speelveld op te zoeken dan om zijn diepste zielenroerselen aan een doek toe te vertrouwen.’
Van der Kaaij en Samson studeerden in 1996 allebei cum laude af. Met zijn eindexamenwerk Bever Zwerfsport zocht Samson de confrontatie tussen kunst en reclame. De vernieuwingsdrang van de beeldende kunst bracht hij in verband met het avontuurlijke karakter van de outdoor-sport. Een portret van kunstfilosoof dr. A.A. van den Braembussche in een survivaloutfit van winkelketen Bever Zwerfsport vormde het middelpunt van zijn installatie. Het was een cynisch commentaar op de vraag of kunst dood is.
Wereldredder
Als kind kwam het niet in hem op om kunstenaar te worden. Liever wilde de kleine Samson bij milieuorganisatie Greenpeace. Toen hij tien was, vertelde hij zijn moeder dat hij vegetarisch ging eten. Het leek hem machtig om vanuit een rubberboot met een megafoon andere mensen van zijn levensvisie te overtuigen. Begin dit jaar relativeerde hij de houdbaarheid van zijn jeugdidealen met de foto We’re convinced. Daarop schopt hij het dan eindelijk toch tot kapitein van een activistenboot, omgeven door schaars geklede Baywatch-meisjes.
Toch schuilt er nog steeds een wereldredder in hem, denkt fotograaf en goede vriend Jeronimus van Pelt. Samson en hij werken vaak samen. ‘Zijn werk komt voor een deel voort uit zorgen over maatschappelijke ontwikkelingen. Het is een cocktail van verbazing en verontwaardiging over dingen die hij signaleert in zijn omgeving. Het huichelachtige van de linkse kerk – links lullen, rechts vullen – fascineert hem bijvoorbeeld mateloos.’
Samson groeide op in een progressief nest. Zijn ouders namen hem van jongs af aan mee naar musea en theaters. Zijn vader was een Haagse topambtenaar en lid van de Partij van de Arbeid (PvdA). Ondanks zijn hoge functie moest en zou hij sympathiseren met ‘de gewone man’, schrijft de kunstenaar in een van zijn columns op opinieplatform DeJaap.nl. ‘Gekleed in eenvoudige C&A kostuums trachtte hij juist die arbeiders te verheffen, die zich met de opkomst van Fortuyn plots massaal tegen hem en ‘zijn’ socialisme keerden.’ Het voelt alsof zijn vader ‘helemaal voor niets’ een ingetogen PvdA-bestaan heeft geleid. ‘Ik heb met mijzelf afgesproken niet in diezelfde valkuil te trappen.’
Vooralsnog lijkt dat te lukken. Goede vriend Martijn Bijl kan enige jaloezie op het brandschone designpaleis van Samson soms niet onderdrukken. ‘Daan is een uitstekend gastheer. Hij heeft altijd koude prosecco en versnaperingen in huis en op elke tafel staat een goedgevulde fruitschaal.’ De privépersoon en de kunstenaar Daan Samson lopen volgens Bijl naadloos in elkaar over. ‘Dat is tegelijkertijd ook zijn minst florissante eigenschap. Hij is bezeten van zijn werk.’
Slimmerik
Zijn kritiek op de Nederlandse kunstwereld deelt Samson met journalist Bert Brussen, columnist bij de Volkskrant en hoofdredacteur van DeJaap.nl. Onder het genot van een biertje komen ze geregeld tot de conclusie dat die vaak nogal communistische trekjes vertoont. ‘Daan is een van de weinigen die zich zonder enige gene als een commercieel geslaagde kunstenaar durft te profileren’, zegt Brussen.
Met zijn werk pleit Samson voor herwaardering van materiële zaken. Zo organiseerde hij begin dit jaar een optocht, waarbij luxe huishoudartikelen op wagens door de Groningse binnenstad werden gereden. De door bedrijven beschikbaar gestelde spullen kregen na afloop van deze Praaltocht van koers en oogst een plek in zijn eigen herenhuis. Jacques Klok, directeur van roeispecialist Concept2Benelux, sponsorde de kunstenaar voor zijn praalparade met een roeitrainer à 1.200 euro. Het leek hem goede reclame als zijn fitnessapparaat tussen allerlei andere designproducten te zien zou zijn. Klok leerde Samson kennen als een slimmerik die succes afdwingt door zich voor te doen als een inventieve kunstcoryfee en daar overtuigend naar te handelen.
Voor die eigenschap bleek ook Simon Becker gevoelig. Becker, die werkt als PR-medewerker bij de VVD Rotterdam, adverteerde in een tabloid dat Samson uitbracht. In het blaadje brengt de kunstenaar verslag uit van een overdadige verwenmiddag die hij organiseerde voor VVD-prominent Frits Bolkestein. ‘Daan maakt korte metten met het beeld dat aan kunstenaars kleeft. Het beeld van linkse idealisten die zich niet zonder overheidssteun kunnen bedruipen.’
Engagement
Een rolmodel dus voor kunstenaars in de dop die zichzelf volgens het kabinet meer als ondernemer moeten gaan zien? ‘Nee’, zegt Mariette Dölle beslist. Dölle is sinds 2006 programmaleider bij het Rotterdamse centrum voor hedendaagse kunst TENT, dat een paar keer met Samson samenwerkte. ‘Het ondernemerschap zit te veel verweven in zijn appeal en zijn werk. Daan is onnavolgbaar. Dit doet niemand hem na.’
Dölle vroeg Samson in het voorjaar van 2008 een avond in de Rotterdamse Schouwburg te organiseren. In de uitverkochte schouwburg debatteerden onder meer een socioloog, kunstcriticus en de secretaris van de Rotterdamse Raad voor Cultuur over engagement in de kunst. Gelijktijdig projecteerde de kunstenaar een reeks gesponsorde producten op een scherm achter hen. Het publiek kon deze spullen krijgen door de zaal te verlaten. Een oefening in engagement, doopte Samson de interventie. Zo zadelde hij het publiek op met een ongemakkelijk dilemma over normen en waarden en morele verantwoordelijkheid. ‘Daan brengt mensen graag uit evenwicht om ze een nieuwe blik te laten werpen op versleten gewoontes’, zegt Dölle.
Irritant mannetje
Tentoonstellingsmaker Leon Riekwell van Buro Beeldende Kunst (BBK) in Vlissingen kan zich voorstellen dat de kunstenaar ook weleens met de nek wordt aangekeken. BBK wijdde begin dit jaar een expositie aan Samson en kocht het werk We’re convinced aan. Riekwell nam in juni na 32 jaar afscheid als programmacoördinator. ‘Op mijn afscheidsfeest verscheen Daan strak in pak, met een fotocamera in een knalgeel koffertje. Hij weet als geen ander hoe hij de aandacht op zichzelf moet vestigen. Maar daardoor kun je hem ook een irritant mannetje vinden.’
Niet iedereen is verzot op het werk van Samson. Roos van Put, hoofdredacteur van het tijdschrift Kunstbeeld, riep de fotoreeks Art Babes uit tot het minst te waarderen werk van kunstbeurs Art Rotterdam 2011. Voor Art Babes hadden Samson en fotograaf Jeronimus van Pelt acht vrouwen met een zekere status in de kunstwereld bereid gevonden om zich in een sexy pose te laten vereeuwigen. Onder andere kunstenaar Jasmijn Visser en onafhankelijk curator en criticus Nat Muller deden mee. Nietszeggend en te plat, vond Van Put. ‘Soft porno onder het mom van kunst, die op deze editie van Art Rotterdam detoneert met andere kunstwerken’, schreef ze op de Kunstbeeld-website.
‘Zulke kritiek vindt Daan alleen maar leuk’, zegt Van Pelt. Dölle van TENT: ‘Ik bewonder zijn gebrek aan vrees om laag-bij-de-gronds te zijn. Hij is niet bang om banaal uit de hoek te komen.’ Toch legt de kritiek op Art Babes volgens haar ook een zwakte van Samsons kunst bloot. ‘Soms roept hij de schijn van opportunisme op. Wie vlug kijkt, ziet kunst waar alleen de kunstenaar zelf zijn voordeel mee doet. De kans bestaat dat toeschouwers bij de eerste aanblik denken: wat een lul, die Daan Samson! En dan lopen ze verder.’