AMSTERDAM, 22 juni – Volgens de peilingen lijken de SP en de VVD uit te gaan vechten wie op 12 september de grootste partij van het land wordt. In Noord-Brabant werken de partijen al samen in de provincie. “Je moet kleine foutjes mogen maken”.
Een kolos van een gebouw. Het Brabantse provinciehuis in Den Bosch, in de jaren zeventig ontworpen door de Rotterdamse architect Huig Maaskant, straalt gezag en grandeur uit. Maar van binnen is het provinciehuis veel te groot voor de weinige mensen die er op deze benauwde woensdagochtend rondlopen. “Je moet ervan leren houden”, lacht Nico Heijmans, fractievoorzitter van de Socialistische Partij in de provincie Noord-Brabant. Dat is Heijmans, al 17 jaar actief als statenlid in Brabant, inmiddels gelukt.
In dit Brabantse provinciehuis is afgelopen jaar politieke geschiedenis geschreven. De SP maakt er sinds april 2011 deel uit van het college in Noord-Brabant. Het was voor het eerst in de geschiedenis van de SP dat de partij regeringsverantwoordelijkheid ging dragen op provinciaal niveau. De coalitie met de VVD en het CDA is inmiddels anderhalf jaar oud en functioneert tot tevredenheid van de partijen in het college. De vraag dringt zich op of een dergelijke coalitie ook op landelijk niveau kans van slagen heeft. Zeker nu de SP en VVD in de peilingen uit lijken te gaan vechten wie tijdens de verkiezingen op 12 september de grootste partij van het land wordt.
Het is hier altijd stil, vertelt fractievoorzitter Heijmans bij een korte rondleiding door het lege provinciehuis. “Het heet ook niet voor niets het provinciehuis. Burgers hebben weinig met de provincie te maken en zijn hier zelden te vinden. We lijden een stil bestaan.” Alle pogingen van de verschillende fracties ten spijt. “We verhuizen volgend jaar naar een verdieping hierboven”, wijst Heijmans. “We dachten dat een kantoor op de begane grond ons benaderbaarder zou maken voor het publiek. Maar er komt nog steeds niemand”, lacht hij.
Nico Heijmans was vorig jaar nauw betrokken bij de historische samenwerking tussen de SP en de VVD in Brabant. Hoewel zijn partij na de verkiezingen voor de provinciale staten in 2011 in zetelaantal terugging van 12 naar 8, mocht de partij toch aanschuiven aan de onderhandelingstafel. Grootste partij VVD (12 zetels) wilde liever met de socialisten dan met de PVV samenwerken. Onder leiding van formateur Hans Wiegel presenteerde het nieuwe college na enkele weken onderhandelen het bestuursakkoord.
Heijmans ontvangt in de kleine fractiekamer van de SP. Een stapel dossiers ligt ongelezen op zijn bureau, naast een pak ongeopende koekjes. Gedurende het gesprek komt er een fractieassistent binnen die nog een aantal dossiers op de stapel gooit. “Bedankt, ik had nog niet genoeg te lezen”, zegt Heijmans.
Drie keer per week is Heijmans, in het dagelijks leven scholingsmedewerker bij de SP, te vinden op het provinciehuis. Elke vrijdag is er een fractieoverleg en zijn er commissievergaderingen. De andere dagen regelt Heijmans de lopende zaken. “Statenlid ben je in je vrije tijd”, vertelt hij na de rondleiding door het provinciehuis. “Op provinciaal niveau houden we ons bezig met thema’s als ruimtelijke ordening, landbouw en andere thema’s, die voor het publiek vaak abstract zijn. Als er iets fout gaat op gemeentelijk niveau, krijgt de provincie vaak de schuld. Dat is heel makkelijk.”
Een keer per maand is in de statenzaal van dit provinciehuis een Statenvergadering. Met de SP voor de verandering eens niet in de oppositiebankjes. Het was even wennen voor de partij van Heijmans. “De SP is ook hier in de provincie jarenlang een echte oppositiepartij geweest. En als oppositiepartij heb je veel meer vrijheid om je standpunten te bepalen. In een coalitie moet je goed nadenken over de gevolgen en consequenties van je standpunten en daar zijn we als partij in de eerste maanden soms iets te gemakzuchtig mee omgegaan. Moties steunen die bijvoorbeeld in tegenspraak waren met het bestuursakkoord, maar die wij inhoudelijk wel zagen zitten.”
Toch heeft de moeizame start van de SP binnen de coalitie niet voor een verslechterde verstandhouding gezorgd, benadrukt Heijmans. “Daaraan kon ik zien dat de sfeer tussen de partijen gewoon goed was. Je moet kleine foutjes mogen maken als nieuwe partij in het college. Daar was begrip voor bij de andere partners”.
In 1996 was Brabant ook al de eerste provincie waar de SP wist door te dringen tot een gemeentelijk college van burgmeester en wethouders. In Oss, de thuisbasis van voormalig SP-voorman Jan Marijnissen, leverde de Socialistische Partij met Jules Iding voor het eerst een wethouder. Iding was ook de eerste gedeputeerde van de SP in Noord-Brabant. Inmiddels is hij door gezondheidsredenen vervangen door Johan van den Hout. Vandaag de dag draagt de SP regeringsverantwoordelijkheid in vijftien gemeentes en twee provincies, Zuid-Holland en Noord-Brabant. Landelijke regeringsverantwoordelijkheid is volgens de partijtop de logische volgende stap.
“De partijtop was zeker niet tegen onze samenwerking met de VVD hier in Brabant”, zegt Heijmans met een grijns. “Ze zijn niet bij de onderhandelingen betrokken geweest, maar ik mocht Emile (Roemer, lijssttrekker SP, red.) altijd bellen. De partij vond het interessant wat we hier aan het proberen waren en hoopte dat het zou lukken. We willen laten zien dat we regeringsverantwoordelijkheid kunnen dragen en bereid zijn compromissen te sluiten. Dat is een teken van volwassenheid.”
Ondanks de grote verschillen tussen de socialisten van de SP en de liberalen van de VVD lijkt de samenwerking in Brabant zonder grote problemen te verlopen. Moeilijkste moment voor Heijmans was een intern partijprobleem rond het natuurakkoord van Henk Bleker. Twee statenleden van de SP stapten op, omdat hun partij voor het akkoord zou stemmen. “Maar toen kreeg ik juist steunbetuigingen van de andere partijen in het college”, vertelt hij. Volgens hem is het niet uitgesloten dat de SP en de VVD ook op landelijk niveau met elkaar gaan samenwerken. Zo eenvoudig als in de provincie zal dat echter niet gaan, voorspelt hij. “Hier zijn de thema’s veel minder gevoelig dan in de landelijke arena, waar elk besluit onder het vergrootglas ligt.”
Toch is aan een belangrijke voorwaarde al voldaan, zegt Heijmans. “Er is respect tussen de twee partijen en dat is cruciaal. Roemer en Rutte hebben verschillende standpunten, maar er is een onderlinge chemie. Als het tussen de personen niet goed zit, hoef je er niet eens aan te beginnen. Maar in dit geval is er een basis van vertrouwen, en daar kan je verder op bouwen.”
Na afloop van het gesprek in de kleine SP-fractiekamer wil Heijmans nog even de statenzaal laten zien, en dan vooral de bijzondere deur die de toegang biedt tot de ruimte. Een enorme bronzen draaiconstructie die de tand des tijds niet heeft doorstaan, zo lijken de grote gaten in de deur te bewijzen.
“Nee, dat is bewust zo gedaan”, vertelt beveiliger Willy Govers, al veertig jaar werkzaam in het provinciehuis. “De kunstenaar die deze deur plaatste vroeg aan elke Brabander een dubbeltje om zijn creatie te financieren, maar een aantal gemeentes wilden niet meewerken. Dus heeft hij een aantal gaten in de deur gemaakt, die symbool staan voor alle Brabanders die niet aan zijn deur wilden bijdragen.”
“Die statenzaal is ook veel te groot voor het aantal statenleden”, vertelt Heijmans. “We zijn een paar jaar terug gekrompen tot 55 statenleden, waardoor er nu structureel twintig lege plaatsen zijn. We gaan nog verder inkrimpen als organisatie omdat dit onderkomen veel te groot voor ons is. Dan kunnen we delen van het provinciehuis verhuren aan particulieren.” Heijmans loopt naar buiten en steekt nog eens een sigaret op. “Kijk, de samenwerking tussen SP en VVD was hier natuurlijk ook wennen. Er bestaan veel vooroordelen over elkaar die je weg moet nemen voor je met elkaar kan praten. Maar je ziet dat de provincie veel minder mensen bezighoudt dan de landelijke politiek. Er is enige dwang van de kiezer voor nodig om die partijen ook landelijk te laten samenwerken. Maar als SP sluiten wij het in elk geval niet uit.”