AMSTERDAM, 14 februari – Vanuit café “’t Loosje” aan de Nieuwmarkt blikt Jan van Goor (63) terug op de roerige jaren ’70 in de Nieuwmarktbuurt. De buurt, die zoveel veranderde door de aanleg van het metronetwerk. Honderden huizen moesten wijken voor de metrolijn. De Actiegroep Nieuwmarkt pikte het niet. Van Goor was een van de leden van “de beweging”. “We vormden de sterkste protestbeweging die Nederland ooit gehad heeft. Het ontstaan van zo’n massale beweging als de Actiegroep Nieuwmarkt uit de jaren ’70 zie ik niet meer gebeuren. Ondanks de verschillen die er waren in die tijd, was er veel saamhorigheid.”
In 1968 besloot de gemeente Amsterdam tot de aanleg van een metronetwerk en het doortrekken van de vierbaansweg van de Wibautstraat naar het Centraal Station. De weg zou via de Nieuwmarkt moeten lopen, en onder de weg moest de metro aangelegd worden. De zuidoostlijn van het metronetwerk moest vanaf het Amstelstation ondergronds lopen. “De aanleg van de metro gebeurde in die tijd niet via een boortunnel, zoals nu bij de Noord/Zuidlijn, maar via bouwwerkplaatsen boven de grond,” vertelt Van Goor. “Daarom moesten er zo veel huizen gesloopt worden.” Vanaf het begin was daar tegen veel verzet door de Actiegroep Nieuwmarkt.
Van Goor kwam met de actiegroep in aanraking toen hij in 1972 in Amsterdam ging studeren. “De voorbereidingen van wat er gesloopt zou worden, waren toen in volle gang. Daarom stonden veel huizen leeg. Ik kon moeilijk aan een studentenkamer komen, en was het eens met de ideeën van de actiegroep dat de woningen niet gesloopt mochten worden. De beweging kraakte huizen die leegstonden tot ze gesloopt zouden worden, en ik deed mee. Mensen met gelijke ideeën kwamen binnen een kleine omgeving bij elkaar wonen en dat versterkte de kracht van de Actiegroep Nieuwmarkt.”
In het voorjaar van 1975 braken de Nieuwmarktrellen uit, ook wel de ‘metrorellen’ genoemd. De actiegroep was hiervan de voortrekker. “Het was toen soms onrustig op straat. Ik vond het beangstigend. Er werd met traangas- en rookbommen gegooid. Bij de ontruimingen van de kraakpanden reden de pantserwagens van de marechaussee door de straten. Zij moesten de politie beschermen tegen wat door de lucht vloog. Maar wat de krakers nog meer zouden gaan doen, wist ik ook niet. Van beide zijden was het geweld onvoorspelbaar. Dat ging mij soms te ver.”
“De gekraakte panden waren duidelijk zichtbaar in het straatbeeld in de jaren ’70. Ze waren in felle kleuren geverfd en krakers hadden barricades voor de ingang van hun huizen geplaatst tegen invallen. Op spandoeken en borden stonden leuzen van de kraakbeweging: ‘Weg met de speculanten’ bijvoorbeeld, tegen de speculatie van de grond.” De beweging wilde voorkomen dat de grond na de aanleg van de metro in erfpacht met winst verkocht zou worden, voor de bouw van bedrijven en luxe hotels. Dat zou ten koste gaan van huisvesting, terwijl de woningnood groot was. “Nog hoger dan nu,” volgens Van Goor. “De angst voor de komst van dure, exclusieve panden op de Nieuwmarkt was een belangrijke reden om te gaan protesteren.”
Van Goor is positief over het resultaat van de Actiegroep Nieuwmarkt. “Het doortrekken van de vierbaansweg naar het station en de aanleg van op- en afritten ging niet door. Er is uiteindelijk minder gesloopt dan werd aangekondigd, en er is meer herbouwd. Doordat wij protesteerden. Ook heeft de gemeente uiteindelijk meer sociale woningbouw neergezet dan eerst gepland was, hier in het centrum.” Hij wijst uit het raam van het café naar de overkant. “Het gele gebouw naast de ingang van de metro is bijvoorbeeld een verzorgingshuis.”
“Van de beweging is niet zo veel overgebleven. Heel veel mensen uit de kraakbeweging van toen wonen nog in Amsterdam, maar wonen inmiddels ‘braaf’. Nu zijn er vooral koopwoningen op de Nieuwmarkt. Het is een heel duur deel van Amsterdam en heeft een bevolkingssamenstelling waarvan we toentertijd dachten: dat willen we nooit. Yuppen, of hoe je ze ook noemen moet. Er zijn in de buurt nog wel huizen waar voormalig krakers wonen. Om de hele kraakbeweging te beheersen en uiteindelijk te verdelen en te elimineren, kocht de gemeente de panden van de krakers aan. En de krakers gingen die dan weer huren van de gemeente.”
Van Goor neemt een slok van zijn koffie verkeerd. “In dit café komen veel mensen van toen. Als ik op straat mensen tegenkom, zijn dat vooral mensen die ik uit die tijd ken.” Hij kijkt even nadenkend uit het raam. “Die mensen zijn allemaal in hun opleiding of werk maatschappelijk betrokken gebleven.” Zo ook hij. Van Goor was tot twee jaar geleden directeur van verschillende welzijnsorganisaties. Nu heeft hij een fotogalerie aan de Nieuwezijds Voorburgwal. In de sociale beweging is hij niet meer actief.
De metro ligt er, de kraakpanden zijn omgebouwd, de actiegroep bestaat niet meer. De gevoelens van weerstand tegen de metro ebben langzaam weg. “Toen de metro net was aangelegd, waren er duizenden mensen die er uit protest geen gebruik van maakten. Na een paar jaar waren dat er honderden. Nu zijn het er nog maar drie of vier.”
In metrostation Nieuwmarkt is het protest van de jaren ’70 nog zichtbaar. Als je de verhalen erachter kent, tenminste. Tegen de wand naast de rails hangt een van de sloperskogels die woningen afbrak. Op het perron vormen letters in zwarte vierkante tegels de tekst ‘Wonen is geen gunst maar een recht’. Na de bouw van de metro drong de Actiegroep Nieuwmarkt bij de gemeente aan op het plaatsen van herinneringstekens. “Maar ze zijn gedateerd,” zegt Van Goor. “Van mij mogen ze nu wel weg.”