Deze week werd bekend dat de toekomst van boekwinkelketen Selexyz aan een zijden draad hing. Inmiddels is het bedrijf met nieuwe investeerders in gesprek. De “boekenpaleizen” van het concern bleken onrendabel de afgelopen jaren. Maar hoe gaat het met de kleinere boekhandels? NAP Nieuws maakte een rondgang in Amsterdam.
AMSTERDAM, 13 januari – Boekhandels staan al jaren onder druk. De boekverkoop daalde het afgelopen jaar met ruim 4 procent ten opzichte van 2010, zegt Dick Anbeek, voorzitter van de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Deze week werd bekend dat Selexyz, het moederbedrijf van zestien vooraanstaande boekwinkels, in zware problemen verkeert. De financiële malaise is zo ernstig dat het loon van alle vierhonderd werknemers sinds kerst bevroren is. Scheltema is de Amsterdamse vestiging van Selexyz. De boekwinkel, met een oppervlakte van 3000 m2 op het Koningsplein, is zonder hulp van buitenaf geen lang leven meer beschoren. Tegelijkertijd is de omzet van Ako en Bruna, die zich richten op bestsellers, licht gestegen het afgelopen jaar, volgens Anbeek. Maar Amsterdam kent meer boekhandels. Hoe vergaat het de kleinere, zelfstandige boekhandels in de hoofdstad?
Op het Spui, het literaire hart van de stad, is Athenaeum sinds jaar en dag een begrip. Met de boekhandel gaat het volgens directeur Maarten Asscher “naar omstandigheden behoorlijk goed.” De omzet van 2011 bleef gelijk aan die van 2010. Het succes verklaart hij uit de “mengvorm van allerlei soorten activiteiten in één bedrijf”. Naast algemene literatuur bestaat 40 procent van de boeken van Athenaeum uit studieboeken voor studenten aan de UvA en HvA. Voor een situatie zoals bij Selexyz is Asscher niet bang. “We zijn heel anders georiënteerd dan Selexyz. Door ons academisch-culturele karakter richten we ons minder op het passerende publiek in een winkelstraat. Zo zijn we misschien ook iets minder afhankelijk van schommelingen in de economie.”
Veranderingen in het boekenvak
Als mensen niet minder zouden lezen, wat is er dan wel aan de hand?
Er worden op steeds meer plaatsen boeken verkocht dan voorheen. Niet alleen in boekhandels, maar ook in supermarkten en bij slagers en kapper kun je boeken kopen. De boekhandels hebben daardoor veel nieuwe concurrenten gekregen.
Daarnaast is de boekenverkoop op internet erg gestegen. Nu wordt 15 tot 20 procent van de boeken via internet aangeschaft, zegt Dick Anbeek van de KBb. Hoewel veel boekhandels een eigen webwinkel hebben is de voorsprong van bol.com groot. Hun monopolie lijkt niet meer in te halen.
Ook de manier waarop boeken worden gelezen is veranderd. Amerikanen stappen al massaal over op e-books. Dit jaar verkocht amazon.com al evenveel digitale als papieren boeken. In Nederland slaat het digitaal lezen nog niet erg aan. Volgens de laatste cijfers van de CPNB is de verkoop van e-books verdubbeld ten opzichte van 2010. Desondanks vormt de e-bookverkoop slechts 1,6 procent van het totaal aantal verkochte boeken in ons land.
Als Nederland het voorbeeld van Amerika volgt, zullen het zware tijden worden voor ketens als Selexyz. De megaketen Borders ging in 2011 failliet. Het bedrijf was in februari 2011 nog goed voor zevenhonderd winkels. Ook Barnes & Noble, het moederbedrijf van eveneens zevenhonderd winkels, verkeert in zwaar weer. Het aandeel van het bedrijf daalde afgelopen jaar met 20 procent.
Er bestaat ook literatuur buiten de grachtengordel. En daar gaat het lang niet slecht mee. Linnaeus Boekhandel op de Middenweg heeft 2011 beëindigd met een “lichte plus”, zegt Anja Duitsman, die sinds een jaar mede-eigenaar is. De zelfstandige boekwinkel in Amsterdam-Oost heeft een oppervlakte van 150 m2. Door het goed geschoolde personeel, het afgebakende assortiment, de eigen identiteit en de warme banden met de klanten uit de buurt gaat het goed met Linnaeus, denkt Duitsman. “Wij bieden een bepaalde sfeer die je online of in een grote boekentempel niet terugvindt”, zegt zij.
Ook voor De Nieuwe Boekhandel in Bos en Lommer was 2011 een goed jaar. De boekwinkel bestaat pas sinds september 2010, dus winst draaien ze nog niet. “Maar we hebben onze absurd ambitieuze begroting wel gehaald”, zegt eigenaar Monique Burger. Haar winkel, met een oppervlakte van 140 m2, draaide vorig jaar zoals begroot een omzet van 400.000 euro. Burger, die in 2010 Boekverkoper van het Jaar werd, herkent zich in het beeld dat Duitsmann schetst. Een boekhandel moet zich onderscheiden. “Je moet durven schreeuwen wie je bent”, zegt Burger. “En wij zijn vakkundig, persoonlijk en vernieuwend.”
Duitsmann en Burger geloven heilig in de kracht van sociale media. Beide boekhandels zijn “erg zichtbaar online”. Ze zitten op Twitter en Facebook. Duitsmann: “Ik post dagelijks de tip van de dag”. De Nieuwe Boekhandel neemt zelfs bestellingen aan via Twitter. “Als de klant niet in de winkel is, dan vind ik hem wel op Twitter terug”, zegt Burger. “Wij hebben the clicks and the bricks en zo moet het.” Linnaeus, De Nieuwe Boekhandel en Athenaeum hebben een eigen webwinkel, die een klein deel van de verkoop vormt, zo´n 5 tot 10 procent. “Je moet niet denken dat je Bol.com nog kunt inhalen”, zegt Duitsmann.
Door lezingen en andere culturele evenementen zijn de drie winkels meer dan alleen een boekhandel. “Wij zijn een ontmoetingsplek”, zegt Burger van De Nieuwe Boekhandel. Naast het buurtgevoel lijken vooral het geringe, maar effectief benutte oppervlak en de lage huren zeer gunstig voor de kleinere boekhandels. Athenaeum heeft een oppervlak van 180 m2: slechts 6 procent van dat van Scheltema. Asscher: “Er is geen stukje muur waar geen boekenkast tegenaan staat.” Het rendement per meter ligt veel hoger dan bij de grote ‘boekenpaleizen’ van Selexyz.
Toch vallen er wel degelijk boekhandels om. In 2011 gingen vijf boekhandels failliet in Nederland, weet Anbeek van de KBb. Het ging hierbij om kleinere boekwinkels die net begonnen waren. Die waren volgens hem “misschien wel te optimistisch gestart, net voordat de crisis uitbrak”, waardoor ze verkeerde inschattingen maakten. Anbeek verwacht dat er ook dit jaar een paar boekhandels failliet zullen gaan. Daarnaast sloten in 2011 vijf boekhandels hun deuren om een faillissement te voorkomen of omdat er geen opvolgers te vinden waren, zegt hij. Zo sloot boekhandel Orlando aan het Oosterpark in september haar deuren.
De strijd lijkt nog niet gestreden. De toekomst blijft onzeker. “De winstmarge van een boekhandel ligt op zijn hoogst tussen de 3 en 7 procent,” zegt Asscher. “Als de crisis verergert, de vaste boekenprijs wordt aangetast of de btw op boeken omhoog gaat van 6 naar 19 procent, dan komt een boekhandel al snel in de gevarenzone.”
Toch zijn de kleinere boekhandels niet bang voor de toekomst. Hoewel zich een aantal drastische veranderingen hebben voorgedaan in de boekenbranche, zien zij geen reden tot paniek. “Mensen lezen helemaal niet minder”, denkt Duitsmann. Burger beaamt dat: “Kijk maar naar Bonita Avenue van Peter Buwalda, dat boek is heel dik en verkoopt hartstikke goed.” De boekhandeleigenaren maken zich geen illusies. “2012 zal een spannend boekenjaar worden”, zegt Duitsmann, “maar als ik niet in de toekomst geloofde had ik me natuurlijk niet ingekocht een jaar geleden.”