Geen toezicht particuliere jeugdzorg

 

Op een deel van de particuliere jeugdzorg wordt door niemand toezicht gehouden. De overheid vindt het “de eigen verantwoordelijkheid van ouders”. Er zijn naar schatting honderden van dit soort privé-instellingen, en de kinderen behoren tot de meest kwetsbare. “We weten natuurlijk allemaal dat er in de jeugdzorg niet met de kwaliteitseisen wordt omgesprongen zoals zou moeten.”

Wie begaan is met kwetsbare kinderen, kan morgen nog een privé-instelling voor jeugdzorg openen. Wie kwade bedoelingen heeft met kinderen kan dat net zo goed. Er zijn namelijk geen regels voor het openen van een particuliere instelling, noch is er toezicht op de gang van zaken.

 

Voorbeelden van kinderen die in dit soort privé-instellingen verblijven, zijn kinderen met opvoedingsproblemen of autisme. Hun ouders krijgen een Persoonsgebonden Budget (pgb) waarmee ze vervolgens zelf de zorg inkopen. Dat kan bij een officiële instelling, maar gezien de wachtlijsten is daar meestal geen plek. De keuze voor een particuliere instelling is dan vaak de enige optie.

Een deel van die particuliere instellingen heeft een contract afgesloten met een officiële zorgaanbieder en staat zo alsnog onder toezicht van de Inspectie Jeugdzorg. Een groot deel van de particuliere instellingen heeft zo’n contract niet. Geen contract betekent geen wetten en regels om je aan te houden en vooral ook geen toezicht door de Inspectie Jeugdzorg.

Naar schatting zijn er honderden van dit soort kleinschalige organisaties, gezinshuizen en zorgboerderijen, en het aantal groeit nog altijd. Exacte getallen over instellingen en cijfers over hoeveel kinderen gebruik maken van deze particuliere instellingen zijn er niet, want een registratielijst wordt niet bijgehouden.

Wantoestanden
Dat het mis kan gaan in jeugdzorginstellingen, blijkt geregeld bij controles van de Inspectie Jeugdzorg op officiële jeugdzorginstellingen. Ontucht, mishandeling en verwaarlozing zijn daar niet onbekend. Het is niet ondenkbaar dat die wantoestanden ook voorkomen bij jeugdzorginstellingen die geen contract hebben met de overheid. Die kans is zelfs nog groter omdat deze organisaties niet hoeven te voldoen aan de kwaliteitseisen en regels uit bijvoorbeeld de Wet op de Jeugdzorg. Of en hoe vaak dit soort situaties voorkomt bij particuliere instanties is niet te zeggen. Niemand weet namelijk hoeveel het er zijn en waar ze zich bevinden.

‘Alle kinderen in de zorg zijn kwetsbaar’
“We hebben het hier over kwetsbare kinderen. Dan is het zorgelijk dat er geen toezicht is. We weten natuurlijk allemaal dat er in de jeugdzorg niet met de kwaliteitseisen wordt omgesprongen als zou moeten”, zegt Ineke Glissenaar, directeur van het Advies en Klachtenbureau Jeugdzorg (AKJ). Haar organisatie hoort klachten aan van kinderen, ouders en verzorgers over de jeugdzorg. Ze krijgt wel eens klachten over particuliere jeugdzorginstellingen, “maar daar doen we niets mee”. Het AKJ is namelijk alleen bedoeld voor klachten over officiële instellingen en niet voor jeugdzorg die is ingekocht met een pgb.

Glissenaar vindt het een groot gemis dat ze niets kan met de klachten van de particuliere jeugdzorg. “Alle kinderen die in de zorg zitten zijn kwetsbaar en moeten een vertrouwenspersoon hebben waar ze terecht kunnen met vragen of klachten.” Omdat het AKJ geen verantwoordelijkheid heeft voor de particuliere instellingen, komt de klachtenorganisatie daar ook nooit langs. “Veel kinderen in particuliere instellingen weten niet eens van ons bestaan en kunnen dus ook niet klagen.” Als er heel ernstige klachten binnenkomen, geeft het AKJ overigens wel een seintje aan de Inspectie Jeugdzorg.

“De Inspectie Jeugdzorg krijgt inderdaad wel eens klachten over particuliere instellingen”, vertelt stafjurist Irving Levie van de Inspectie Jeugdzorg, “maar wij richten ons vooral op particulier zorgaanbod dat wordt geboden in de vorm van onderaannemerschap”. Daarmee doelt hij op de constructie waarbij officiële zorgaanbieders een particuliere instelling inhuren om tijdelijk kinderen op te vangen. In dat soort gevallen gelden er overheidsregels en is er verplicht toezicht. “In veel gevallen van particuliere zorg in het kader van een pgb valt het toezicht onder de verantwoordelijkheid van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Die geven we dan ook een seintje als we stuiten op pgb-zorg waar we ons zorgen over maken.”

Particuliere jeugdzorg hard nodig
De constructie waarbij officiële zorgaanbieders gebruik maken van particuliere jeugdzorginstellingen, was in het vorige kabinet nog verboden. Dat verbod kwam na incidenten bij particuliere organisaties waarbij ondermeer een veroordeling voor ontucht en mishandeling volgde.
De huidige staatssecretaris van VWS, Veldhuijzen-van Zanten (CDA), hief dat verbod onlangs op. Particulier zorgaanbod was volgens haar hard nodig omdat de wachtlijsten voor officiële jeugdzorginstellingen te lang zijn. Om wantoestanden te voorkomen, kwam de staatssecretaris met een voorstel. Zorgaanbieders mogen kinderen onderbrengen bij particuliere organisaties maar moeten de provincie daarvan op de hoogte stellen. In het verplichte contract met de particuliere organisatie, moet bovendien staan dat de Inspectie Jeugdzorg altijd controles mag uitvoeren.

Vrijwillige registratie
De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) is verantwoordelijk voor het toezicht op particuliere zorginstellingen. Daaronder vallen ook instellingen die pgb-jeugdzorg verlenen. Dat toezicht strekt alleen niet erg ver. Er is een website waarop nieuwe instellingen zich kunnen registreren. Met de nadruk op ‘kunnen’, want verplicht is het niet.

De IGZ deed in 2009 onderzoek naar nieuwe toetreders op de thuiszorgmarkt. Daaruit bleek dat er grote risico’s waren voor de kwaliteit van de zorg. “Dat komt onder andere doordat aan nieuwe toetreders geen voorwaarden worden gesteld bij de start van een zorgorganisaties”, schrijft de IGZ. “In veel gevallen betekent dit, dat een organisatie begint met zorgverlening zonder te voldoen aan wettelijke randvoorwaarden.” De IGZ vindt dat er eisen moeten worden gesteld aan startende organisaties op de zorgmarkt. Het onderzoek uit 2009 richtte zich alleen op de thuiszorgmarkt. Op dit moment loopt er een toezichtscampagne naar de kwaliteit van álle nieuwe toetreders in de zorg. De resultaten daarvan worden volgend jaar bekend gemaakt.

Ernstige zorgen
Zo lang wil GroenLinks niet wachten. De politieke partij maakt zich al langer zorgen over kinderen in particuliere instellingen. GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi kwam daarom eind vorig jaar met een wetsvoorstel waarmee hij hoopte de Wet op de Jeugdzorg zo te wijzigen dat alle jeugdzorginstanties moeten voldoen aan kwaliteitseisen. Dibi: “Meer dan ons lief is, krijgt onze partij signalen over dingen die er mis gaan in de jeugdzorg. Het zijn soms zeer schrijnende verhalen.”

In zijn initiatiefwet pleit Dibi voor een registratieplicht voor alle zorgaanbieders in Nederland, ook de particuliere. Bovendien moeten, als het aan GroenLinks ligt, alle zorgaanbieders een vergunning hebben, die pas wordt verleend als aan alle kwaliteitseisen wordt voldaan. “Ik waardeer al die kleinschalige particuliere initiatieven die kinderen zorg willen bieden”, vertelt Dibi, “maar het gaat ons erom dat met kinderen in de jeugdzorg, die vaak toch al extra kwetsbaar zijn, geen risico’s worden genomen”.

Eigen verantwoordelijkheid
Staatssecretaris Veldhuijzen-Van Zanten van het ministerie van VWS gaat niet mee met de initiatiefwet van GroenLinks. “Een registratieplicht zorgt alleen maar voor extra bureaucratie”, laat een woordvoerder van de staatssecretaris weten.

Volgens het ministerie gaat het ver genoeg dat er nu is afgesproken direct te melden aan de Inspectie Jeugdzorg als een kind door een officiële aanbieder bij een particuliere instelling wordt geplaatst (zie kader). Dat de kinderen die via een pgb in een particuliere instelling komen hier buiten vallen, doet daar volgens haar niets aan af. “Het is in zo’n geval de verantwoordelijkheid van de ouders om toe te zien op de kwaliteit van de geleverde zorg”, aldus de woordvoerder.

En zo kan het gebeuren dat iedereen die het wil, een particuliere jeugdzorginstelling kan openen. Bordje erboven, website in de lucht en dan maar hopen dat er geen kwade bedoelingen achter zitten.