Almere moet het doen zonder eigen lokaal dagblad. Het slaat niet aan. Vier keer in de week verschijnt Almere Vandaag, maar ook daarvan is het bestaan onzeker. Het is de eerste ‘zero-paper-city’.
Bas Vos – rood petje, grijs joggingpak, diamanten oorbel – knippert verbaasd met zijn ogen. “Betálen voor een krant? Hoezo?” Hij zit met zijn vrienden op een terras in Almere. Ze drinken bier, baco’s en wodka-redbull en genieten van de late herfstzon. “Ik volg het nieuws gratis op internet, vooral via de site van De Telegraaf”, zegt een van de jongens. “En Almere Vandaag krijg je gratis in de bus.” Vos knikt. “Die lees ik altijd. Je krijgt nieuws uit de hele wereld, maar voornamelijk uit Almere. Als je ‘m uit hebt ben je weer helemaal bij.”
Almere is de enige grote stad in Nederland zonder eigen dagblad. De Telegraaf, het Parool en de Gooi en Eemlander hebben geprobeerd een lokaal dagblad in Almere op te richten, tevergeefs. Keer op keer bleek er in de stad onvoldoende vraag om een betaalde krant rendabel te maken. Wel is er een gratis krant, Almere Vandaag, die vier keer per week wordt verspreid in een oplage van ruim 70 duizend. Het is de belangrijkste informatiebron van de stad – een unieke situatie voor een stad met ruim 190.000 inwoners.
Hoe is het zo gekomen? En is de situatie in Almere wel zo uitzonderlijk? Want niet alleen in Almere hebben lokale media het moeilijk; de oplages van lokale kranten dalen vrijwel overal structureel. Waar inwoners van de meeste gemeenten twintig jaar geleden nog konden kiezen uit verschillende lokale kranten, heeft het merendeel van de gemeenten nu nog maar één krant (zie tabel). ‘One-paper cities’ worden deze genoemd. Almere is – bij een strikte definitie van een dagelijks verschijnend ‘dagblad’ – een ‘zero-paper city’. Als de trend van dalende oplages doorzet, zullen ook andere steden zonder lokaal dagblad komen te zitten. Kan Almere worden gezien als een voorbode voor wat er in andere steden staat te gebeuren? En biedt het model van een gratis lokale krant perspectief?
Boekweitbeer
Terug naar het begin. In 1975, als de eerste heipaal van de nieuwe stad nog in de grond moet worden geslagen, werken twee landelijke krantenbedrijven aan de oprichting van een Almeers dagblad: de Telegraaf met de krant de Almare, het Parool met Almere Post. Frits Huis, de toen 25-jarige verslaggever bij de Telegraaf, werd door toenmalige hoofdredacteur Goeman Borgesius gevraagd de Almare op te zetten. “Het was een grote stap”, vertelt Huis. “Er was nog niets, maar er moest al wel een krant verschijnen. Ik moest naar de stad verhuizen met mijn vrouw en twee kinderen. We waren ingeloot bij de eerste honderd bewoners. Drie dagen nadat de sleutels waren verdeeld, woonden we er.”
De verwachtingen waren hoog, de concurrentie fel. Huis kreeg een mobiele redactiebus met typemachine en megafoon. ‘De Almare’, stond er in koeienletters op. Huis: “Met die bus reed ik door de Wibautstraat langs het Parool, waar ze ook bezig waren met een krant voor Almere. Dan scandeerde ik: ‘De Almare! Voor iedereen die alles wil weten over de nieuwe stad! De Almare! Het ongekende topblad van Almere!” Hij glundert als hij eraan terugdenkt.
De krant werd aanvankelijk maandelijks gemaakt en gratis verspreid onder belangstellenden via het Amsterdamse weekblad De Echo. Toen de eerste bewoners in hun huizen waren getrokken verscheen de Almare wekelijks en werden abonnementskosten gevraagd. “Het idee was dat de Almare na een paar jaar een eigen, zelfstandige krant zou zijn”, vertelt Huis. “Er is flink in geïnvesteerd. Ik kreeg een eigen kantoor. Eerst had ik één, ten slotte vijf medewerkers. We hadden acht pagina’s, met alle rubrieken. Bij gebrek aan cultuur schreef ik voor het feuilleton de eerste maanden een kinderverhaal, ‘De Boekweitbeer’. Alles om die krant maar vol te krijgen.”
Krantenkerkhof
Na een paar jaar was het voorbij met de Almare. Adverteerders bleven uit, het aantal abonnementen viel tegen. Huis: “Achteraf is de oprichting van de Almare een totaal ondoordacht plan geweest. Alsof er zomaar uit het niets een gemeenschap zou ontstaan.” Halverwege de jaren tachtig gaat de Almare over in een lokale variant van de Telegraafkrant Nieuws van de Dag. Deze krant is in 1998 opgeheven. Onder eigen naam bestaat de Almare tot op heden als wekelijkse advertentiekrant in handen van Telegraaf Lokale Media.
Ook Almere Post van het Parool redde het niet. Tussen 1982 en 1989 werd in Almere het Flevoparool uitgegeven, een kopblad van Parool. De Gooi- en Eemlander deed in 1985 een laatste poging tot een Almeers dagblad met het kopblad Dagblad van Almere. Het Dagblad van Almere werd in 2003 opgeheven, met slechts 1500 abonnees.
Nieuwe formule
Met het wegvallen van het Dagblad van Almere is Almere de eerste grote ‘zero-paper-city’. Het Telegraafconcern, van begin af aan dominant in deze regio, wil de stad echter graag behouden als advertentiemarkt. Bovendien denkt men dat er ondanks het lage aantal krantenabonnementen toch behoefte is aan goede berichtgeving over de stad.
In 2003 wordt daarom gekozen voor een experiment: de gratis lokale krant Almere Vandaag, waarvan de inkomsten zijn gebaseerd op advertenties. Met zes redacteuren is de redactie groter dan gebruikelijk bij een huis-aan-huiskrant. “Er is een duidelijke scheiding tussen redactie en commercie”, zegt hoofdredacteur Vincent Schot. Jeroen Oosterheert, redacteur bij Almere Vandaag: “Uiteraard komt er iedere week wel een adverteerder die wil dat wij schrijven dat er een nieuw filiaal opent of iets dergelijks. Inmiddels weten ze dat ze daar bij ons niet meer mee aan hoeven te komen.”
De krant lijkt op de landelijke gratis krant Sp!ts, maar dan in lokale variant. De binnenland- en buitenlandpagina’s bestaan uit ANP-berichten, daarnaast zijn er vier pagina’s met nieuws uit de stad. De krant bestaat uit een mix van lichte en zware onderwerpen: er wordt bericht over het 11-jarige Almeerse meisje Aliyah die Holland’s got talent wint, maar ook over verdwenen subsidie van wijlen voetbalclub FC Omniworld. De krant doet iedere week verslag van de raadsvergadering, en van het betaald voetbal uit Almere worden zowel thuis- als uitwedstrijden gevolgd. Schot: “Daar onderscheiden wij ons mee.”
Andere huis-aan-huisbladen de Almare en Almere deze week vormen volgens Schot geen concurrentie. “Die verschijnen slechts een keer per week en zijn primair advertentiebladen.” Omroep Flevoland is het enige andere medium dat serieuze journalistiek bedrijft in de regio. “Maar radio en tv is toch een ander medium”, zegt Schot. “En bovendien bestrijken zij een veel groter gebied.”
Controle
Almere Vandaag is veruit de belangrijkste bron is om zich te informeren over de gemeente, zo blijkt uit de enquête ‘Hoe volgt u de lokale politiek?’ die de gemeenteraad in juli dit jaar liet uitvoeren onder 769 Almeerders. Driekwart van de respondenten zegt de krant regelmatig te lezen. Maar er klinkt ook kritiek. “Zou wel eens een kritisch commentaar willen zien maar dat is meer het werk van een (onafhankelijk) medium”, merkt een van de respondenten van de enquête op. Een ander: “De gemeente zou kunnen bevorderen […] dat Almere Vandaag meer en uitgebreid meldt wat er politiek aan de hand is.”
Politici nemen Almere Vandaag serieus. De gemeentepolitiek van Almere heeft de afgelopen jaren turbulente ontwikkelingen doorgemaakt: tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2002 kwam Leefbaar Almere in één keer als grootste partij binnen met negen zetels, in 2010 gebeurde hetzelfde met de PVV. Voorafgaand aan de gemeenteraadverkiezingen van 2010 lukte het Almere Vandaag ondanks vele verzoeken van landelijke media als enige een debat te organiseren waar alle fractievoorzitters aanwezig waren, inclusief PVV-voorman Raymond de Roon. Ruud Pet, fractievoorzitter GroenLinks: “Journalisten van Almere Vandaag zijn op de hoogte en stellen kritische vragen. Het is niet zo dat ze bij je komen van ‘zegt u het maar’. Heel anders dan Almere deze week. Als je daar een tekst aanlevert, plaatsen ze het één op één. Dat is ook wel eens makkelijk hoor.”
Frits Huis vindt het zorgwekkend dat er niet meer media actief zijn in Almere. De oud-Telegraaf-journalist en oprichter van de Almare werd in 2002 wethouder namens Leefbaar Almere en zit nu als fractievoorzitter in de gemeenteraad. Huis: “Almere Vandaag geeft nieuwsberichten, maar geen duiding of achtergrond. Er staat bijna nooit een stuk in langer dan driehonderd woorden, laat staan een kritisch opiniestuk. De controle van de politieke macht door media was in de beginjaren van Almere veel groter, terwijl dat nu veel harder nodig is. Dat is een hele rare paradox.”
Not in my backyard
“Op lange, beschouwende stukken zitten onze lezers niet te wachten”, verweert Almere Vandaag–hoofdredacteur Vincent Schot zich. “Het is niet voor niets dat andere dagbladen het hier niet hebben gered. Er is een kleine groep actief betrokken bij de stad, maar die groep is te klein om een krant op te laten draaien. De doorsnee Almeerder heeft geen boodschap aan een abstract verhaal over bijvoorbeeld het belang van de schaalsprong [het plan om Almere tot 2030 tot 350.000 inwoners te laten groeien, red.]. Het moet concreet zijn.”
Een gebrek aan betrokkenheid: dat is de meest gehoorde verklaring voor de vraag waarom er in Almere zo weinig vraag is naar een dagblad. “Almeerders zijn vluchtelingen”, zegt Almere Vandaag-redacteur Jeroen Oosterheert van. “Degenen die hier komen wonen, doen dat vaak om economische redenen: waar je in Amsterdam drie hoog achter woont, krijg je hier een huis met een tuintje. Vaak blijven ze zich verbonden voelen met de regio waar ze vandaan komen: Amsterdam, Friesland, Zwolle, noem maar op. Er heerst een mentaliteit van not-in-my-backyard. Pas als er een snelweg door hun achtertuin wordt gepland, komen ze in actie.”
Verder zijn er demografische redenen: er zijn in Almere relatief veel lager opgeleiden, forenzen en jonge gezinnen, groepen die doorgaans minder vaak kranten lezen. Dat is ook terug te zien in het aantal abonnementen op landelijke kranten: met uitzondering van de Telegraaf, die bijna 11.000 abonnementen heeft in de stad, ligt het aantal krantenabonnementen in Almere onder het landelijk gemiddelde.
Concurrentie
“Het is heel tragisch om te zien dat een stad van bijna 200.000 en in de toekomst misschien wel 350.000 inwoners zo’n schraal media-aanbod heeft”, vindt Frits Huis. Maar niet alleen in Almere, ook in andere steden hebben lokale media het moeilijk. Dertig jaar geleden had twee derde van de Nederlandse bevolking nog keuze uit twee lokale kranten, nu geldt dat nog maar voor 15 procent, zo blijkt uit onderzoek Piet Bakker, lector Massamedia en digitalisering aan de Hogeschool Utrecht. ‘One-paper-cities’ zijn nu de norm: in 2010 woont 84 procent van de bevolking in een gebied met één lokale krant.
Behalve Almere zijn Aalsmeer, Abcoude, Ouder Amstel, Uithoorn en Goedereede de enige gemeenten zonder lokale krant. Bakker: “Concurrentie is er officieel nog in Friesland, delen van Limburg en Zeeuws Vlaanderen. In die laatste twee gebieden werken de kranten echter zodanig samen dat er feitelijk geen concurrentie tussen de beide titels is. En dat is jammer, want concurrentie houdt een krant scherp.”
Uit de laatste kwartaalcijfers van HOI blijkt dat de oplagen van alle betaalde lokale en regionale kranten dalen, met uitzondering van het Fries Dagblad en De Barneveldse Krant. De krantenoplages dalen al jarenlang. Een logisch gevolg is dat er meer ‘zero-paper-cities’ zullen ontstaan. Ook bij landelijke kranten nemen de oplages af, maar bij lokale media zijn de gevolgen ingrijpender, vertelt Yvonne Dankfoort, secretaris Lokale media bij journalistenvakbond NVJ. “Er valt bij kleine redacties nou eenmaal minder te snijden. Dan komt sluiting sneller in zicht.”
Verdienmodellen
Zullen er straks meer lokale media overstappen op een gratis uitgave, zoals in Almere? De directeur van HDC Media van Telegraaf Mediagroep wil hier niets over kwijt, omdat het om bedrijfsgevoelige informatie gaat. Ook Wegener Huis-aan-Huismedia, de andere grote speler op dit gebied, wil niet op deze vraag ingaan. Wel is bekend dat Barneveld Vandaag, een initiatief van Wegener met dezelfde formule als de Almere Vandaag, op niets is uitgelopen. Barneveld Vandaag kreeg onvoldoende adverteerders en ging terug van vier uitgaven per week naar drie, toen naar twee, en verschijnt nu nog maar één dag per week.
Lokale kranten zijn hard op zoek naar nieuwe manieren om lezers aan zich te binden. Voormalig minister Ronald Plasterk (Media, PvdA) stelde in 2009 de ‘tijdelijke subsidie persinnovatie’ in. Van de acht miljoen euro is twee miljoen gereserveerd voor projecten in de regio. Het geld wordt verdeeld via het Stimuleringsfonds voor de Pers.
Bij de projecten die subsidie krijgen zit geen één lokale krant die overstapt naar een gratis krant. HDC Media krijgt ruim twee ton om te onderzoeken ‘welk effect de lokale sites hebben op de oplageontwikkeling van de dagbladen en of de lokale sites aanleiding geven tot nieuwe abonnementsvormen’. De Leeuwarder Courant en de Stentor krijgen ieder ongeveer 1,5 ton om een journalistieke app te ontwikkelen. En de Amsterdamse lokale omroep AT5 en de lokale omroep van Deventer respectievelijk 85 en 20 duizend euro voor projecten waarbij wordt samengewerkt met burgers.
Volgens een woordvoerder van het Stimuleringsfonds is het nog te vroeg om te zeggen welke van de projecten succesvol is. “De projecten die al zijn afgerond zijn op een hand te tellen. We zijn nog niet in de gelegenheid geweest om die te evalueren.” Wel lijkt het erop dat geld verdienen met lokale websites moeilijk is. Een project van Media Groep Limburg om geld te verdienen met thematische websites, waarvoor het Stimuleringsfonds 1,3 miljoen euro subsidie verstrekte, werd na anderhalve maand stopgezet. Er kwamen slechts driehonderd betalende abonnees op af in plaats van de duizenden waar op was gehoopt.
‘Niet onze zorg’
De hoofdredacteur van Almere Vandaag begrijpt wel dat er op dit moment geen gratis lokale kranten worden opgezet. “Het is niet iets waar je nu even begint”, zegt Schot. “Het is risicovol om honderd procent afhankelijk te zijn van adverteerders. Zeker nu het financieel niet goed gaat – advertenties is iets waar al snel op wordt bezuinigd.”
Een gevoelig onderwerp hierbij zijn de informatiepagina’s van de gemeente die wekelijks verschijnen in Almere Vandaag. Daarmee voldoet de gemeente aan haar wettelijke verplichting om burgers te informeren over wat er speelt op het gemeentehuis. De gemeente koopt hiervoor advertentieruimte in en is daarmee een van de grootste adverteerders van de krant. Voor de informatiepagina’s is een aanbesteding uitgeschreven die volgend jaar afloopt, en het is de vraag of Almere Vandaag volgend jaar nog op advertentie-inkomsten van de gemeente kan rekenen.
De PVV diende dit voorjaar een motie in om te bezuinigen op deze “onnodige subsidie”. Toon van Dijk, raadslid van de PVV: “Het staat de onafhankelijkheid van de krant in de weg. Ze zijn wel kritisch, maar zullen nooit echt uithalen. Never bites the hand that feeds you.” In november moet de raad beslissen wat er met de informatiepagina’s gebeurt. Een rondgang langs de partijen leert dat veel fractievoorzitters het een goed idee vinden om te bezuinigen op de informatiepagina’s. Miranda Joziasse, VVD: “We moeten veel bezuinigen, dus ook deze uitgaven moeten kritisch bekeken worden. Veel informatie kan op de website van de gemeente of die van de politieke partijen zelf. Wat de gevolgen zijn voor de financiële positie van de krant, is niet onze zorg.”
“Als de één van de grootste adverteerders zich terugtrekt, is dat wel problematisch”, zegt Schot. “Dan moeten we op zoek naar een creatieve oplossing. Minder papieren uitgaves en meer met de site werken bijvoorbeeld.” Almere is een jonge stad, die voortdurend verandert. Schot: “Dat er tien jaar geleden in Almere geen ruimte was voor een betaalde krant, hoeft niet te betekenen dat dat nu nog steeds zo is. Inmiddels is er een generatie twintigers en dertigers die hier is opgegroeid. Wellicht is er onder hen al wel vraag naar een betaalde krant, zij voelen zich verbonden met de stad. Dat zouden we moeten laten onderzoeken.”
Bas Vos is zo’n echte Almeerder. Hij woont al zijn hele leven in de stad en wil niet meer weg. Hij spreidt zijn armen: “Al mijn vrienden wonen hier!” Natuurlijk wil hij het nieuws volgen uit Almere, zegt hij beslist. Maar betalen voor een krant? Hij fronst. “Neuh.”
