Na ruim een decennium op de politieke agenda te hebben gestaan, komt er nu een verbod om met drugs op achter het stuur te kruipen. Er is nu een accuraat middel om aan te tonen of iemand drugs heeft gebruikt. Of het verkeersslachtoffers zal schelen, is de vraag.
De reactietijd neemt toe, de coördinatie vermindert en het geheugen raakt aangetast, dat zijn de gevolgen van het autorijden onder invloed van cannabis. Heeft iemand stimulerende drugs zoals speed, ecstasy en cocaïne genomen, dan zal hij juist overmoedig worden en daardoor harder en agressiever gaan rijden en meer risico’s nemen.
Ondanks die gevolgen, reed begin van dit millennium zo’n vijf procent van de autobestuurders onder invloed van drugs, zo blijkt uit onderzoek van het politiedistrict Tilburg. ‘s Nachts liep dit aantal zelfs op tot tien procent. Eén op de tien automobilisten die ernstig gewond raakte bij een ongeluk, was onder invloed van drugs.
Om dit aantal terug te brengen, is er nu een wetsvoorstel van ministers Schultz (VVD) en Opstelten (VVD) dat autorijden onder invloed van drugs, strafbaar stelt. Volgens de Wegenverkeerswet was rijden onder invloed van een stof die de rijvaardigheid kan verminderen al verboden maar het was moeilijk om aan te tonen of iemand die stof ook echt had gebruikt.
Dit wetsvoorstel bevat een lijst met verboden geestverruimende middelen en stelt maximale bloedwaardes vast die aan de stoffen worden verbonden (zie kader). Zo kan het Openbaar Ministerie (OM) makkelijker aantonen of een bestuurder onder invloed van drugs was.
Nieuw is ook dat de politie meer handvatten krijgt om drugsrijders te controleren. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen – het moet nog door de Tweede en Eerste Kamer – zullen agenten voortaan speeksel af mogen nemen van bestuurders om te testen op drugsgebruik. Bij een positief testresultaat zal een arts of verpleegkundige bloed afnemen voor het uiteindelijke bewijs.
Enthousiasme
Veilig Verkeer Nederland (VVN) is blij met het voorstel. “Niet alleen leidt autorijden onder invloed van drugs tot meer gevaar voor de bestuurder zelf. Maar, belangrijker, ook voor andere weggebruikers”, zegt Kirsten Knol, beleidsmedewerker van VVN. De organisatie is een groot voorstander van de speekseltest en de bloedanalyse die de politie voortaan volgens het wetsvoorstel kan gaan inzetten om drugsrijders op te sporen.
Sjoerd Houwing, onderzoeker op het gebied van alcohol en drugs van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), is ook positief. Al ziet hij liever dat de limieten voor de hoeveelheid drugs in het bloed gekoppeld worden aan het risico op een ongeval, in plaats van – zoals in het wetsvoorstel – aan de verminderde rijvaardigheid. Houwing: “Maar er is nog te weinig onderzoek gedaan naar de relatie tussen de hoeveelheid drugs in het bloed en het risico op een ongeval. Tot die tijd voldoet de wetgeving zoals die nu wordt voorgesteld. Daar gaat in ieder geval een preventieve werking vanuit en dan bereik je sowieso al meer dan helemaal geen wetgeving.”
Meer controle
Het wetsvoorstel past in de ambitie van de overheid om het aantal verkeersdoden in 2020 verder teruggebracht te hebben tot 580. Ter vergelijking: in 2003 waren dit er nog 1088, in 2010 was dit aantal gereduceerd tot 640.
Het blijft de vraag of dit drugsverbod veel verschil zal maken. Of op de lange termijn inderdaad minder mensen met drugs de weg op gaan, ligt vooral aan de intensiviteit van de handhaving door de politie. Vóór de invoering van de alcohollimiet in het verkeer in 1974 bleek uit een controle dat vijftien procent van de bestuurders te veel had gedronken, een maand na de invoering was dit nog maar één procent, om vervolgens een jaar na invoering weer te stijgen naar twaalf procent.
Houwing verwacht een vergelijkbaar effect bij het invoeren van drugslimieten. “Bij de invoering van de alcohollimiet dachten mensen: de politie gaat nu streng controleren, dus kan ik niet meer met alcohol op in de auto stappen. Na een tijdje merkten ze dat de pakkans niet zo hoog was als gedacht. Dus kropen er alsnog mensen met alcohol achter het stuur, maar minder dan voorheen.
Of de politie intensief zal handhaven na de invoering van het drugsverbod in het verkeer, is nog niet bekend.“Pas als het wetsvoorstel goedgekeurd is door de Tweede en Eerste Kamer, kunnen we met zekerheid zeggen hoe we gaan handhaven”, zegt plaatsvervangend korpschef Ad Heil van de politie Brabant Noord. In het wetsvoorstel staat in ieder geval dat er geen extra politiecapaciteit bij zal komen.
Volgens Sjoerd Houwing van de SWOV ligt het momenteel ook niet voor de hand dat er zeer intensieve controles komen. “Een speekseltest kost veel meer tijd dan het testen op alcohol en is bovendien behoorlijk duur. Ik verwacht dan ook niet dat er aselecte controles komen, zoals dat bij alcohol het geval is.” Selecte drugscontroles zullen inderdaad plaats gaan vinden, schrijven de ministers in het wetsvoorstel. Te denken valt dan aan wegen rondom grote discotheken of dancefeesten.
Kosten
De totale kosten voor de uitvoering van het wetsvoorstel worden geschat op zo’n vier miljoen euro per jaar. Naast de eenmalige opstartkosten voor het scholen van politieagenten, zijn er ook nog de kosten voor de aanschaf van bloedanalyse-apparatuur voor het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Daarnaast zijn er nog kosten voor de speekseltesters, artsen of verpleegkundigen die het bloed afnemen, analysekosten voor het NFI alsmede het afdoen van zaken door het OM, rechters en het Centraal Justitieel Incasso Bureau.
Volgens Houwing van de SWOV kunnen deze kosten makkelijk terugverdiend worden. Het SWOV heeft uitgerekend dat een ziekenhuisgewonde die moet worden opgenomen, zo’n 249.000 euro kost. Als iemand overlijdt als gevolg van een verkeersongeluk, loopt dit bedrag op tot 2,4 miljoen euro. Dat bedrag bestaat uit medische kosten, kosten voor de afhandeling van het ongeval en de bijbehorende file op de weg, materiële en immateriële schade en het verloren gaan van een arbeidskracht.
Verboden stoffen
De stoffen amfetamine, methamfetamine, mdea, mdma, mda, thc, cocaïne, morfine en ghb komen op de lijst met verboden stoffen. Voor amfetamines, xtc en cocaïne geldt dat er 50 microgram van de werkzame stof in een liter bloed mag voorkomen, voor cannabis is dat 3 microgram thc, bij ghb 10 microgram en bij heroïne (en morfine) 20 microgram morfine.
De vangnetbepaling die het rijden onder invloed van drugs strafbaar stelt, rept over ‘stoffen die de rijvaardigheid verminderen’. Daaronder vallen ook veel geneesmiddelen, maar die zijn niet opgenomen in de lijst met verboden stoffen. De reden is dat geneesmiddelen, in tegenstelling tot de drugs bij de omschreven hoeveelheden, lang niet zo vaak tot vermindering van de rijvaardigheid leiden. Is er sprake van hoeveelheden die de rijvaardigheid wel aantasten, dan kan de agent die dit ziet gebruikmaken van de vangnetbepaling om de bestuurders een bloedtest te laten doen.
Geen nieuw idee
Het idee om rijden onder invloed van drugs expliciet te verbieden, is niet nieuw. De Tweede Kamer nam al in 2000 een motie aan waarin de regering werd verzocht om rijden onder invloed van drugs expliciet te verbieden. Voor zo’n verbod is het alleen noodzakelijk dat er een tester is die goed en gemakkelijk aangeeft of iemand drugs heeft genomen. Zo’n tester was er tot nu toe nog niet.
De urinetest werd in 2003 verworpen omdat die niet betrouwbaar genoeg zou zijn. Er werd toen besloten te wachten tot de speekseltekst adequaat genoeg zou zijn.
Dat is nu het geval. Althans, die conclusie is getrokken uit een pilot die bijna drie jaar geleden is gehouden door de politie. De speekseltester bleek goed bruikbaar als eerste selectie om te kijken of iemand drugs heeft gebruikt. Na de speekseltest moet er door een arts of verpleegkundige bloed worden afgenomen dat wordt opgestuurd naar een laboratorium. Is de uitslag positief, dan dient de bloedanalyse als bewijsmiddel.
Bloedanalyse versus urinetest
Dat is een verschil met België, waar de speekseltester tevens dient als bewijsmiddel. Daar is veel commentaar op gekomen. Toxicologen en andere deskundigen stellen dat de speekseltester ongeschikt is als bewijsmiddel vanwege de inaccuraatheid. Verscheidene onderzoeken wijzen foutmarges van de speekseltester aan die tussen de 8 en 19 procent liggen.
Productmanager Gerrit Grefelman van speekseltesterfabrikant Dräger wil dit beeld nuanceren: “Veel fabrikanten die voorheen urinetesters hadden, zijn overgestapt op speekseltesters. Hun speekseltesters zijn eigenlijk doorontwikkelde urinetesters. De speekseltesters die vanaf moment nul voor bijvoorbeeld de politiemarkt zijn ontwikkeld, zijn veel accurater.” De Dräger speekseltester zou op een foutmarge van ‘slechts’ 5 procent uitkomen, zo wijst onafhankelijk onderzoek uit.
De geschiktheid van de bloedanalyse als bewijsmiddel staat niet of nauwelijks ter discussie, vertelt Houwing. “De bloedtesten zijn heel accuraat en ze kunnen alle bekende soorten drugs opsporen.” Dus ook de drug GHB, die op dit moment nog onvindbaar is met speekseltesters.
Het nadeel van een bloedtest als bewijsmiddel is dat het minimaal een aantal dagen duurt voordat het bewijs er is. Bestuurders die gepakt worden met een slok te veel op, krijgen een tijdelijk rijverbod opgelegd na de ademanalyse, die geldt als bewijs. Bij drugs ligt dit gecompliceerder, aangezien het bewijs er nog niet is maar slechts een indicatie. Een woordvoerder van het Landelijk Parket Team Verkeer voorziet echter geen problemen: “Op basis van bijvoorbeeld een evenwichts-, spraak of oogtest kan een politieagent een bestuurder die onder invloed is van drugs nu ook al een rijverbod opleggen. Dat zal niet veranderen.”
Sanctie
Welke sanctie er komt voor het rijden onder invloed van drugs, is nog niet bekend. Het OM laat weten dat de grenswaarden voor hoeveelheden drugs in het bloed nog definitief vastgesteld moeten worden en de hoogte van de boetes daarom nog niet bekend is. De ministers zullen binnenkort met een wetsvoorstel komen om drugsrijden onder de recidiveregeling (‘puntenrijbewijs’) te laten vallen: twee keer gepakt met te veel op in vijf jaar tijd, betekent rijbewijs inleveren.