Amsterdam kent uiteenlopende religieuze en etnische achtergronden. Ook praktijken die elders als crimineel worden gezien, zoals homoseksualiteit, soft drugs en prostitutie, tolereert Amsterdam. Toch lijkt de Amsterdamse tolerantie de laatste jaren onder druk te staan. Hoe tolerant is Amsterdam eigenlijk nog?
Amsterdam, 15 feb – Verschillende religieuze leiders wandelden afgelopen woensdag onder veel belangstelling van de pers door stadsdeel West. Keppeltjes, hoofddoekjes en lange baarden staken gezamenlijk het zebrapad over. Een gezin keek ze verbaasd na: “Ze mogen wel oppassen in deze buurt.”
De wandeling sloot aan op de anti-discriminatiecampagne die de gemeente Amsterdam in januari startte. Op posters in bushokjes staan over woorden als ‘discriminatie’ en ‘als homo bedreigd’ drie Amsterdamse kruisjes gekalkt. “Tolerantie is ons DNA”, sprak Eberhard van der Laan tijdens de opening van de campagne. Toch was de campagne volgens hem ‘broodnodig’. Is Amsterdam nog wel zo tolerant?
Vluchthaven voor minderheden
Tolerant zijn betekent volgens filosoof Gijs van Donselaar van de Universiteit van Amsterdam dat je ruimte laat voor opvattingen en levensstijlen waarmee je het fundamenteel oneens bent. “Je kunt er bijvoorbeeld van overtuigd zijn dat homoseksualiteit verboden is door God, maar als je tolerant bent, vind je dat jij Gods regels niet aan iemand anders kunt opleggen.” Een dergelijke houding is iets anders dan een relativistische kijk op anderen. “Relativisten vellen überhaupt geen oordeel, omdat ze vinden dat er voor zo’n oordeel geen grondslag is. Dit leidt tot onverschilligheid, niet tot tolerantie.”
Amsterdam heeft de reputatie tolerant te zijn. In de 17e eeuw ving de stad grote groepen Joden op, die tot vlak voor de Tweede Wereldoorlog tien procent van de Amsterdamse bevolking uitmaakten. Ook andere minderheden vonden hun toevlucht in Amsterdam. De relatief kleine hoofdstad telt zo’n 177 verschillende nationaliteiten. Naast de bonte verzameling inwoners staat de stad ook tolerant tegenover praktijken die in andere landen als crimineel worden beschouwd, zoals homoseksualiteit, gebruik van softdrugs en prostitutie.
Schuilsynagoge
Toch voelen Joden in Amsterdam West zich de laatste jaren steeds onveiliger. In stadsdeel West staat inmiddels een schuilsynagoge, Sjoel West, om aan de aandacht van gewelddadige jongeren te ontsnappen. Tijdens de dodenherdenking in de Baarsjes klonken vorig jaar antisemitische leuzen. Maar over het algemeen lijkt in de Amsterdamse Burgermonitor 2010, een enquête onder inwoners van Amsterdam, de discriminatie in de stad juist te zijn afgenomen. Van de Amsterdammers zegt 21 procent het afgelopen half jaar gediscrimineerd te zijn. In 2007 was dat nog 26 procent.
Amsterdammers blijken ook een stuk toleranter dan andere Nederlanders. Veertig procent van de geënquêteerde Amsterdammers vindt dat allochtonen zich moeten aanpassen aan de Nederlandse cultuur, terwijl in heel Nederland zeventig procent die mening deelt.
Bepaalde beleidsplannen van de overheid en de gemeente Amsterdam lijken in te gaan tegen het tolerante imago van de stad. In het regeerakkoord staat een plan om alleen nog vaste pashouders in coffeeshops toe te laten, geen toeristen. En met het 1012 project van de gemeente, genoemd naar de postcode van de buurt rondom de wallen, wordt het aantal bordelen flink teruggedrongen. De seksindustrie draagt te veel criminaliteit met zich mee.
Grenzen van vrijheid
Maakt het Amsterdam minder tolerant? Van Donselaar denkt van niet. Er zijn grenzen aan tolerantie, vindt hij. Zodra mensen worden geschaad door de levensstijl van anderen, moet tolerantie ophouden. Dat is het zogenoemde ‘schadeprincipe’ van de negentiende eeuwse Britse filosoof John Stuart Mill, die hiermee grenzen stelt aan vrijheid. “De gedachte om de wallen op te schonen komt niet voort uit het idee dat betaalde seks principieel verwerpelijk is, maar is een reactie op de criminele praktijken die er vaak bij komen kijken”, aldus Van Donselaar.
Tegen de zogeheten wietpas spraken zowel VVD fractievoorzitter Robert Flos als Burgemeester Eberhard van der Laan zich uit. Het kabinet maakt echter geen uitzondering voor Amsterdam. Er zijn ook plannen om de verplichte afstand tussen coffeeshops en scholen te vergroten, waardoor het aantal coffeeshops in Amsterdam volgens een onderzoek van NRC Handelsblad meer dan gehalveerd zou worden.
De komende jaren zien toeristen waarschijnlijk dus een ander Amsterdam. Zonder wiet en met een stuk minder bordelen. Dat Amsterdam zich minder tolerant opstelt, is daarmee nog niet gezegd. De geplande maatregelen gaan de uitwassen van dubieuze praktijken tegen of worden van bovenaf opgelegd. Tolerantie lijkt nog steeds het Amsterdamse uitgangspunt, zowel bij de bevolking als de gemeente.
Meer over het onderscheid tussen tolerantie en relativisme is te vinden in het artikel ‘Hebben wij nog behoefte aan verdraagzaamheid’ van Govert den Hartogh.