Zinderende speeches, opruiende retoriek en charismatische leiders. Dat is in een notendop wat je kan verwachten van een avondje populisme. Maar wie daarvoor dinsdagavond naar het Amsterdamse debatcentrum Felix Meritus is gekomen, komt bedrogen uit.
Amsterdam, 19 jan – Een man met een zijden sjaaltje en intelligente bril neemt een slok van zijn muntthee. Verderop nipt een vrouw met woeste krullen en roodgestifte lippen van haar rode wijn. Hier en daar staat een groepje studenten en een ouder echtpaar in volwaardig avondtoilet wringt zich de menigte door. Het is dinsdagavond en de foyer van het Felix Meritus is afgeladen met een soort publiek dat Geert Wilders als de ‘linkse elite’ zou bestempelen. ‘Felix en Sofie’, het filosofische café van het Felix Meritus, zal waarschijnlijk ook niet zijn idee van een ontspannende dinsdagavond zijn. En dat is jammer, want vanavond gaat het over het populisme. De manier van politiek bedrijven waar Geert Wilders regelmatig van beticht wordt.
In een hoek staat Huub Krom met een biertje. “Noem mij maar linkse elite,” zegt de eigenaar van een geluidsstudio lachend. “Of beter nog: een linkse rakker”. Hij neemt een slokje van zijn bier. “De politieke elite is naarstig op zoek naar een antwoord op het populisme,” vervolgt Krom. “Maar dat is niet waar deze avond voor bedoeld is. Het gaat hier om de filosofische component van het fenomeen.” Aan de andere kant van de zaal zet de presentatrice een microfoon aan en begint aan de inleiding van de avond. “Europa telt tegenwoordig 15 populistische partijen”, stelt zij. “En de algemene angst is dat het populisme het delicate weefsel van de democratie aantast.” Krom zet zijn biertje weg en luistert.
Straatterroristen
Wie zich een beetje verdiept in het populisme, weet al snel: voor ‘het’ populisme valt geen allesomvattende definitie te geven. Dat blijkt ook in het Felix Meritus. Begrippen als ‘vreemdelingenangst’, ‘identiteitsverlies’, ‘onderbuikgevoelens’ en ‘polarisatie’ vliegen als losse flodders de zaal door. Volgens Beatrice de Graaf, historica verbonden aan het Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme (CTC) van de Universiteit Leiden en schrijfster van het boek ‘Theater van de Angst’, steunt het populisme op angstgevoelens. Charismatische leiders maken hier met daadkrachtige retoriek handig gebruik van. “Hangjongeren worden straatterroristen, loverboys noemen we seksterroristen en 16-jarige hackers zijn opeens cyberterroristen,” aldus De Graaf in haar lezing.
Meer dan massa-immigratie
“Het populisme is bevlekt door het fascistisch verleden van West-Europa. Het is nu een vies woord,” vindt Rene Cuperus, senior wetenschappelijk medewerker bij de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. In het tweede gedeelte van de avond gaat hij in gesprek met Dick Houtkamp, hoogleraar Culturele Sociologie aan de Erasmus Universiteit. Houtkamp legt uit dat het hedendaagse populisme over meer gaat dan de angst voor vreemdelingen en massa-immigratie. “We hebben het nooit over de expats en wetenschappers uit het buitenland die niet integreren,” aldus de hoogleraar. “Mohammed is nu de meest voorkomende naam onder pasgeboren baby’s in Amsterdam. Dat noemen we massa-immigratie. Maar eigenlijk zijn we bang dat ‘ons’ land nooit meer hetzelfde zal zijn. Het populisme speelt in op de identiteit die wij vrezen te verliezen.”
Geen geintje
Het gesprek tussen Dick Houtkamp en Rene Cuperus wordt onderbroken als iemand uit het publiek vraagt of zij het populisme niet veel te serieus nemen. “Terwijl wij hierover praten, zit de gemiddelde PVV-stemmer op de bank SBS6 te kijken. Is het niet allemaal een geintje?” Een vrouw uit het publiek staat bijna woedend op. “Vraag de Denen maar of het populisme een geintje is,” zegt zij bevlogen. “Zij zitten er door de gedoogsteun van een populistische partij al jaren aan vast. Het land verrechtst en er is een enorme vreemdelingenhaat. Noem het geen geintje, want het gaat over ons, over ons land.”
Ook Huub Krom vindt het populisme geen ‘geintje’. “De samenleving wordt erdoor geplaagd, iedereen wordt in hokjes geduwd.” En Geert Wilders? “Ik denk niet dat hij echt gelooft wat hij zegt. Voorziet hij echt een tsunami van moslims of alle vrouwen met een hoofddoek op over tien jaar?” Die vraag blijft vanavond onbeantwoord.
