Met het einde van de crisis in zicht, trekt de freelancemarkt weer aan. Flexibiliteit en zelfstandigheid lonken. Maar armoedeval en belastingproblemen liggen op de loer.
Gewapend met een nummertje zit Chantal (24) in de wachtkamer van de Kamer van Koophandel (KvK). Ze is meteen na openingstijd gekomen, maar is toch al de zesde bezoekster. Een medewerker haalt haar op. Chantal legt een lange vragenlijst op zijn bureau en steekt van wal: “Ik krijg af en toe opdrachten voor journalistiek werk. Zou het beter voor mij zijn om een eenmanszaak te beginnen? Hoe werkt het met de btw? Hoeveel opdrachtgevers moet ik hebben?” Geduldig legt de medewerker alles uit. Hoe je pas ondernemer bent als je kunt aantonen dat je meerdere opdrachtgevers hebt en dat het vooral niet zo moet zijn dat je als een soort vaste werknemer functioneert, terwijl je je als freelancer uitgeeft. De man vertelt zijn verhaal bijna routineus. Het was de afgelopen maanden dan ook opmerkelijk druk: de ene na de andere starter kwam zich inschrijven.
Groei van de markt
De freelancemarkt staat weer in bloei. Naar schatting zijn er in Nederland inmiddels zo’n anderhalf miljoen flexwerkers: freelancers, uitzendkrachten, gedetacheerden en seizoensarbeiders. In de afgelopen drie maanden groeide het aantal inschrijvingen in het handelsregister van ruim zevenduizend tot ongeveer tienduizend. De markt trekt aan, en omdat veel bedrijven nog huiverig zijn nieuwe mensen aan te nemen, huren ze externen in. Dit jaar nam het aantal eenmanszaken toe met zeventien procent ten opzichte van 2009. Bovendien breidt de freelancemarkt zich uit naar steeds nieuwe beroepsgroepen. Van freelance verpleger tot freelance pastoor: De vrijheid lonkt. Toch is het ondernemerschap niet zo simpel als het lijkt.
Annelou van Egmond werkte lange tijd als woordvoerster in loondienst, tot ze besloot dat ze zelf wil bepalen wie haar klanten zijn. “Ik wilde mijn werk inrichten zoals mij dat bevalt.” Ze werkte de afgelopen jaren voor verschillende bewindslieden, onder wie voormalig minister van Landbouw Gerda Verburg en ex-minister Maxime Verhagen van Buitenlandse zaken. Volgens Van Egmond is het heel goed mogelijk om als woordvoerder geregeld van post te wisselen. “Sommige woordvoerders zitten dag en nacht aan de heup van de bewindspersoon vastgeplakt, maar niet iedereen heeft daar behoefte aan.” Ook maakt het niet uit dat ze zich telkens in andere materie moet verdiepen. “Niet zozeer de inhoud van het terrein waar je werkt is belangrijk. Mijn deskundigheid ligt bij de werking van de media.”
De drang om eigen baas te zijn is volgens economisch socioloog Ton Wilthagen maar één van de vele redenen om te gaan freelancen. Voor veel vrouwen lonkt de flexibiliteit, waardoor ze hun werk met kinderen kunnen combineren. “Maar er zijn ook meer mensen zzp’er (zelfstandige zonder personeel) geworden omdat ze moeilijk ergens in loondienst terecht konden. Ik schat dat we het dan over bijna de helft van de freelancers hebben. Vooral bij de media is dat het geval.”
Freelancers die eigenlijk niet kunnen rondkomen van hun verdiensten vormen een belangrijk deel van de zogenaamde werkende armen. Amsterdam komt deze mensen tegemoet met schuldhulpverlening en ze mogen gebruik maken van armoederegelingen. Volgens een woordvoerder is ook in de nieuwe begroting ruimte om deze regelingen aan freelancers aan te bieden. Daaronder vallen tevens de startersleningen en de plannen om leegstaande kantoren in overleg met de eigenaren om te bouwen tot tijdelijke kleinschalige werkplekken.
Iedereen kan freelancen
Roostermaker Rob Captijn heeft geen kantoor nodig, hij werkt op locatie. Nadat zijn school hem niet meer kon veroorloven, besloot hij een jaar geleden als freelancer verder te gaan. “Ik denk dat op termijn, met de bezuinigingen in het onderwijs, veel scholen behoefte zullen hebben aan een freelance roostermaker.” Het is voor Captijn niet de eerste kennismaking met het freelancerbestaan. Sinds drie jaar werkt hij ook als stoelmasseur. Hij gaat langs bedrijven om ter plekke hun werknemers te masseren. Door de crisis moest hij een tijdje van minder rondkomen, een luxe als een stoelmasseur werd als eerste uit de bedrijfsbudgetten geschrapt. “Maar nu merk ik dat er weer vraag naar is.”
De medewerker van de KvK ziet geregeld ondernemers als Captijn langskomen die allerlei vakgebieden combineren: “Mensen hebben een webshop en een klusbedrijf, of zijn tegelijkertijd interim-manager en verkoper van kleding tijdens thuisparty’s.” Chantal vertelt dat zij naast haar journalistieke werkzaamheden af en toe de teksten van een website van een klant update. Betekent dit dat ook zij op meerdere gebieden ondernemer is? De KvK-man schudt zijn hoofd: “Jij bent dan journalist en tekstschrijver. Dat hoort bij elkaar.”
De laatste tijd beginnen naast de usual suspects als journalisten en klussers, ook verplegers te freelancen. Socioloog Wilthagen merkt op dat de zorg samen met de makelaardij tot de nieuwe snelgroeiende freelancersectoren behoort. “De makelaardij heeft als sector besloten om meer te werken op basis van een netwerk, en het risico van een lage verkoopprijs bij de freelancer te leggen.” In de thuiszorg bepaalde de rechter onlangs dat ook zelfstandigen in die branche mogen functioneren. Mits zij tegemoet komen aan alle vereisten en kwalificaties die de belastingdienst en de zorg van hen vraagt.
Administratieve eisen
Freelancers die bijna onbewust het ondernemerschap in zijn gerold, schrikken vaak van alle eisen waaraan ze moeten voldoen. Zelfstandig ondernemer zijn, houdt beduidend meer in dan af en toe eens een factuurtje opsturen. Er moet btw berekend worden, de administratie moet op orde zijn en elk kwartaal verwacht de belastingdienst aangifte van de inkomsten en uitgaven. Bovendien deinst het ministerie van Financiën er niet voor terug al die regels eens in de zoveel jaar weer om te gooien, waardoor een kleine ondernemer zomaar in een uitzonderingsbepaling terecht kan komen.
ZZP Nederland, dat de belangen van zzp’ers behartigt, krijgt dagelijks veel vragen over belastingzaken. Volgens een woordvoerder verlenen deze vragen alleen al het bestaansrecht aan de vereniging. “Freelancers hebben veel vakkennis, maar weten vaak weinig over het ondernemerschap.” Soms denke mensen dus te lichtzinnig over het ondernemerschap. Maar ook de belastingdienst helpt niet erg mee. “De informatie en regels zijn lastig te begrijpen.”
Chantal is de schrik om het hart geslagen na het aanhoren van alle voorwaarden en verplichtingen. Bleekjes en beduusd laat ze de termen over zich heen kletteren: VAR, inkomensbelasting, premies, verzekeringen, declaraties, acquisitie. De medewerker ziet haar verdwaasde blik en schuift haar goedmoedig een paar vragenlijsten en handige sites toe. “Jij zit nog in de oriëntatiefase.” Na een halfuurtje staat Chantal weer buiten. Zonder inschrijvingsbewijs. Ze giechelt nerveus: “Ik denk dat er nog even over nadenk.”
