Fatima Elatik trad vorige week af als stadsdeelvoorzitter van Amsterdam-Oost, na een financieel debacle. Een blunder, volgens VVD-fractievoorzitter Marianne Poot. De opvallende moslima diende twaalf jaar in de Amsterdamse politiek. Haar directheid wordt geroemd, maar leverde haar ook vijanden op.
Tot voor kort luidde haar bijnaam ‘De Koningin van Oost’. Door haar opvallende verschijning – kleurig hoofddoekje, een doordringende blik – en assertieve houding, zette ze het stadsdeel op de kaart, aldus haar collega’s. Zelf noemde Fatima Elatik (37) zich ‘een grote Amsterdamse mond met een hoofddoekje’.
Ze had passie voor haar werk, dat zagen zowel haar vrienden als politieke tegenstanders. Ze was bevlogen en energiek. Toch trad PvdA’er Elatik vorige week af als stadsdeelvoorzitter van Oost. De financiële problemen rond het muziekcentrum MuzyQ speelden haar parten.
De gebeurtenissen gaan Elatik niet in de koude kleren zitten, aldus oud-collega en vriend Tjeerd Herrema. Herrema was voorzitter van stadsdeel Zeeburg toen hij Elatik binnenhaalde als wethouder. Later was de politica trouwambtenaar bij het huwelijk van hem en zijn man. “Ze komt over als een sterke vrouw, maar ze blijft ook een mens Ze is kwetsbaarder dan ze soms lijkt.”
Oud-collega en vriend Ahmed Marcouch had de dag na de fatale deelraadvergadering via sms contact met haar; door een keelontsteking kon ze niet praten. “Ze is ontzettend boos dat dit is gebeurd. Ze heeft grote ambities op het gebied van veiligheid in het stadsdeel. Het is een teleurstelling dat ze dat niet kan afmaken. Dat ze al die mensen die op haar gestemd hebben niet kan bedienen.”
Financiële problemen
De kwestie met het muziekcentrum MuzyQ begon voor Elatik’s voorzitterschap. Het dagelijks bestuur van het stadsdeel stond vanaf 2005 voor negen miljoen euro garant voor het nieuwe muziekcentrum. Zonder de deelraad daarover in te lichten, is die garantstelling in 2007 verhoogd naar 26 miljoen euro. Het muziekcentrum draait verlies, waardoor financiële problemen voor het stadsdeel dreigen.
Elatik stuurde in augustus namens het dagelijks bestuur een brief naar de deelraad. Daarin stond dat het niet noodzakelijk was geweest om de deelraad in te lichten over de verhoogde garantstelling.
De raad vond dat het dagelijks bestuur hiermee de kwestie onder de tafel wilde schuiven. In een poging de gemoederen te sussen, trok het bestuur de brief in. Maar het was te laat. Marianne Poot, fractievoorzitter van de VVD in Oost: “Een openbare brief kan je niet zomaar intrekken, dat is raar.”
Dus volgde namens de VVD en SP een motie van afkeuring richting Elatik. “Ik vind dat de stadsdeelvoorzitter een grotere verantwoordelijkheid heeft dan de andere dagelijks bestuurders,” zegt Poot. “Zij moet de regie voeren, zorgen dat alles soepel en goed verloopt. Daarin heeft Elatik geblunderd.”
Rasechte Amsterdammer
Elatik’s ouders zijn Marokkaans, zelf is ze geboren en getogen in Amsterdam. Ze wil vooral niet worden gezien als de moslima met het hoofddoekje. ‘Amsterdamser dan ik kan je niet zijn’, zei ze in interviews. Lieke Thesingh (GroenLinks) zat met Elatik in het dagelijks bestuur van stadsdeel Oost: “Ik wil geen stempel op haar drukken, maar het is evident dat ze door haar achtergrond ingangen heeft die ik niet heb. Het netwerk dat zij heeft, heeft niemand. Ze kan verbinding leggen tussen verschillende bevolkingsgroepen. Dat is haar sterke kant.”
Marcouch leerde Elatik kennen toen hij nog politieman was in Amsterdam. “Fatima houdt van het leven. Ze is plezierig in omgang en een echte lolbroek. Ze is gek op muziek, als de dansvloer daar is, staat ze er. Ze is een gewaardeerd persoon met veel vrienden.”
Elatik heeft er voor haar leeftijd al een lange loopbaan opzitten in de Amsterdamse politiek. Na haar HBO studie biologie werd ze in 1998 gemeenteraadslid. Toen al viel ze op. Marcouch, oud-stadsdeelvoorzitter van Slotervaart en nu Tweede Kamerlid voor de PvdA: “Ze was de enige moslima in de gemeenteraad, en ook nog één met een hoofddoek. Dan ben je vaak het target als het over integratieonderwerpen gaat. Zij wás het integratievraagstuk.”
In 2002 werd Elatik bestuurder in het stadsdeel Zeeburg. Daar nam ze zeven jaar later de voorzittershamer over. Die functie mocht ze vanaf maart 2010 voortzetten in het nieuwe, gefuseerde stadsdeel Oost.
“Ze was tijdens de verkiezingscampagne een partijleider die voor de troepen uitliep,” zegt Meint Helder, fractievoorzitter van de PvdA in Oost. “Ze kon een vlammend betoog houden voor een groep mensen.” Herrema: “Ze is een vrouw met ballen. Ik ken haar als betrokken en hardwerkend. Ze heeft haar eigen stijl, ze is direct. Ze neemt soms wel iets te weinig een blad voor haar mond. Dat is haar kracht, maar ook haar zwakte.”
‘Dom schaap’
Haar directheid leidde tot verschillende confrontaties. Het conflict dat Elatik met Theo van Gogh had, bracht haar landelijke bekendheid. De manier waarop hij over moslims en de islam sprak, irriteerde haar. Van Gogh noemde haar een “dom schaap”. Na de moord op Van Gogh werd Elatik bedreigd en kreeg ze beveiliging. Herrema werkte in die tijd met haar samen: “Het heeft haar volwassen gemaakt. En ook terughoudender in haar uitlatingen.”
Ze is prettig om mee samen te werken, vindt Thesingh, die na het aftreden van Elatik het voorzitterschap overneemt. “We waren een heel collegiaal bestuur. We namen geen blad voor de mond en vormden een goed team. Ik ken Elatik als een bevlogen voorzitter. Als iemand die met veel zorg voor mensen haar werk doet. ”
Elatik had het niet altijd gemakkelijk in Oost. Marcouch: “Het is een wonder dat ze niet is leeg gezogen door de chronische neezeggers. Degenen die van de hoogste toren blazen over een probleem, willen vaak geen oplossing. Dat is voor Fatima moeilijk omdat ze oprecht is. Ze is gepassioneerd en wil voor alles een oplossing vinden.”
Vooral in beleidsmatige zaken had Elatik weinig lol. “Soms vindt ze politiek maar geneuzel,” zegt Herrema. “Ze gaat liever op mensen af.” Die bevlogenheid zorgde dat er soms wat structuur miste in haar werk. Thesingh: “Ze had altijd ideeën en ging daar de boer mee op. Ze zei dingen, maar die moesten daarna wel worden gedaan. Ze had mensen om zich heen nodig die daar af en toe structuur in aanbrachten.”
Dualisme
Ook kon Elatik volgens Thesingh niet wennen aan de cultuur in de raad: “De deelraad is heel erg kritisch op het bestuur. Alles moet meteen worden afgestraft. Het is dualisme ten top. De één zegt a, dan moet de ander wel b zeggen. Zo’n sfeer hangt er.” Elatik kon volgens Thesingh niet met die cultuur meegaan. “Als het college niet het vertrouwen en de ruimte krijgt, schiet het niet op. Af en toe een fout maken, daar moet ruimte voor zijn. Ook een oude rot in het vak moet dingen kunnen aftasten.”
Juist die houding staat Marianne Poot zo tegen: “De sorry-cultuur die nu al een half jaar heerst in de deelraad, vind ik niet kunnen. Sorry is niet voldoende. Het gaat om politieke verantwoordelijkheid.” Sorry hoorde Poot naar haar smaak te vaak van Elatik. “Ook na het evenement Sail, waarbij Oost als enige stadsdeel een dure boot huurde om mee te varen bij de intocht, maakte Elatik zich af met ‘sorry’ en ‘foutje’.”
Poot denkt dat de overgang van voorzitter van het kleine stadsdeel Zeeburg naar groot Oost Elatik parten heeft gespeeld. “Ik heb haar als voorzitter ook meegemaakt in Zeeburg. Het bestuur functioneerde toen goed. Maar op dit moment speelt er veel in stadsdeel Oost. De fusie, de bezuinigingen. Er speelde misschien wel te veel voor Fatima.”
Vrouw van het volk
De PvdA vond dat niet alleen Elatik verantwoordelijk was voor de brief over MuzyQ. Daarom wilde de partij een motie van wantrouwen indienen tegen het hele bestuur. Fractievoorzitter Meint Helder: “Alle vijf de wethouders stonden achter die brief. Fatima’s naam staat onder alle stukken die de deur uitgaan. Ik vind niet dat je haar alles kan aanrekenen wat mis gaat.”
Toen de coalitiepartijen D66 en GroenLinks niet mee wilden gaan met de motie van wantrouwen, besloot de PvdA uit de coalitie te stappen. Elatik en haar collega Germaine Princen legden hun functies in het dagelijks bestuur neer. Dat besluit is gezamenlijk genomen, benadrukt Helder. “Er is geen schisma ontstaan, we hadden geen verschil van mening. Het besluit om uit het college te stappen, was een besluit van PvdA in Amsterdam-Oost.”
Zo kwam de politieke carrière van Elatik vorige week plotseling tot stilstand. De jonge vrouw die het volgens partijgenoten nog wel eens tot minister of staatssecretaris in Den Haag zou schoppen, zit thuis. Is dit het einde van haar carrière in de politiek?
Volgens haar omgeving niet. Herrema: “Ze heeft een goed talent om zich maatschappelijk in te zetten. Misschien niet in de actieve politiek, maar ergens anders.” Marcouch: “Ze is politica in hart en nieren. Een vrouw van het volk.” Helder: “Op welke plek, waar en hoe ze terugkomt, weet ik niet. Maar ik weet zeker dat dit niet het einde is”