Islamitisch begraven in kinderschoenen

Begraafplaats De Nieuwe Ooster opent volgend jaar een nieuw vak voor islamitische graven. Maar de meeste moslims kiezen ervoor om begraven te worden in hun land van herkomst.

 

Na een regenachtige ochtend breekt de zon door op begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam. Bij de ingang links liggen de Surinamers, rechts loopt de Armeense straat. Naast de Chinese wijk, een wat hoger gelegen deel met keldergraven, staat de graftombe van zigeunerkoning Koko Petalo. Tegenover het kinderhof is de grond gewijd voor katholieken. En wil je een motor op je graf? Dat kan in vak 62.

Helemaal aan de rand van het kerkhof ligt nog een veld van een hectare braak. Vijf konijntjes zitten er tussen de brandnetels en het perzikkruid. Hier komen volgend jaar 1400 graven richting Mekka. Want integratie is: in Nederland je laatste rustplek vinden.

Nederlandse begraafplaatsen bereiden zich al jaren voor op een groeiende groep moslims die voor een graf in Nederland zal kiezen. Meer dan tachtig begraafplaatsen hebben een deel gereserveerd waar moslims op islamitische wijze begraven kunnen worden. Maar tot nog toe kiezen de meeste moslims voor een graf in het land van herkomst.

Begraafcultuur

“Veel moslims zijn onbekend met de Nederlandse begraafcultuur. In de moslimgemeenschap gaan wild west verhalen de ronde dat je in Nederland na tien jaar wordt opgegraven en verbrand”,  zegt Moustapha Baba van intercultureel onderzoeksbureau Mex-it. Hij deed onderzoek naar de behoefte bij moslims aan islamitische begraafmogelijkheden in Amsterdam. Verbranden is een schrikbeeld. Een moslim moet in zijn graf kunnen rusten tot de Dag des Oordeels.

Die verhalen zingen niet zomaar rond. “In het verleden zijn er nare misverstanden geweest”, vertelt Pauline Harmsen, directeur van de Dordtse begraafplaats De Essenhof en auteur van de Handleiding Islamitisch Begraven. “Moslims werden begraven in een algemeen grafvak. Na tien jaar worden die automatisch geruimd. Maar in Marokko of Turkije bestaat ruimen nauwelijks. Nabestaanden hadden niet aan die mogelijkheid gedacht, en kregen na tien jaar een grote schok.”

Moslims die de Nederlandse begraafcultuur niet kennen, en begraafplaatsen die de islamitische begraafcultuur niet kennen. Een gemeente die zei: we hebben hier nu zoveel moslims, leg maar een islamitisch grafvak aan. En vervolgens geen moslim die kwam. Reden voor de gemeente Amsterdam om de aanleg van een islamitisch grafvak grondig aan te pakken.

In Amsterdam wonen zo’n honderdduizend moslims, en volgens de Wet op de lijkbezorging heeft elke gemeente de plicht aan alle gezindten een laatste rustplek te bieden. De gemeentelijke begraafplaats De Nieuwe Ooster reserveerde daarom al in 1999 een veld voor islamitische graven. Op de Amsterdamse begraafplaats Westgaarde is al sinds de jaren zeventig een islamitisch deel. Enkele jaren geleden is daar een nieuw islamitisch grafvak aangelegd voor vijfhonderd moslims.

In 2004 volgde een onderzoek onder Amsterdamse moslims. Uitkomst: de meeste moslims dachten dat islamitisch begraven in Nederland niet mogelijk was, hoewel het feitelijk al kon. Op termijn zou daar wel behoefte aan zijn. Een commissie bestaande uit vertegenwoordigers van moslimorganisaties, de gemeente en De Nieuwe Ooster, werkte een plan uit voor het gereserveerde veld op De Nieuwe Ooster.

Wim van Midwoud, hoofd buitendienst van het kerkhof, laat de bouwtekeningen zien. Een veld omheind met groene hagen, zes grote platanen en cipressen. De grafrijen zijn een paar graden gedraaid zijn ten opzichte van de andere rijen op het kerkhof. De overledene ligt zo, als hij op zijn rechterzij ligt, met zijn gezicht naar Mekka. Aan de rand komt een vierkant gebouwtje –twee betonnen platen met daartussen muren van Turks natuursteen – dat dient als was- en gebedsruimte.

De toekomst van islamitisch begraven

Zoveel koepelorganisaties, zoveel meningen over islamitisch begraven. Maar uiteindelijk staan ze bijna allemaal achter het huidige ontwerp. Slechts een stichting was al vroeg uit de commissie gestapt. Zij waren het niet eens met het beleid dat op De Nieuwe Ooster de graven op volgorde worden uitgegeven, ongeacht de islamitische stroming van de overledene.

Kosten van het hele project: zo’n negenhonderdduizend euro. Verwachte oplevering: zomer 2011. Rest nog de vraag: zullen er moslims komen?

Ophef binnen gemeente

De aanleg van het islamitische grafvak op De Nieuwe Ooster kwam afgelopen week in opspraak na berichtgeving in Het Parool. Nadat de gemeenteraad deze maand groen licht had gegeven om met de bouw van start te gaan, volgden er afgelopen woensdag raadsvragen van de VVD.  Begraafplaats Westgaarde had in een ingezonden brief aan Het Parool laten weten al een islamitisch grafvak te hebben. De VVD vraagt zich af of er wel meer ruimte nodig is voor islamitische graven.

Dat is een kwestie van tijd, denkt Jarab Mohammed Ajoeb van Amacare, een uitvaartonderneming gespecialiseerd in islamitische uitvaarten in Nederland. Een groeimarkt, noemt hij dat zelf. “Dat er straks meer moslims hier begraven zullen worden, is een logisch gevolg van demografische ontwikkelingen in Nederland.”

Tot nu toe verzorgt Ajoeb vooral uitvaarten voor kinderen – de ouders willen bij het graf op bezoek kunnen-, en van moslims die een relatie hebben met een niet-moslim. Hij verwacht dat straks, bij de tweede en vooral derde generatie, steeds meer moslims hier begraven willen worden. “Dan is het wel nodig dat er goede voorzieningen zijn.”

Repatriëring

Maar voorzieningen alleen zijn niet genoeg. Ajoeb: “Een islamitische begrafenis in Nederland is duur. Er zijn andere rituelen en eisen, en voor eeuwige grafrust moet je steeds de grafrechten blijven verlengen.” De verzekeringsbranche is nog niet ingericht op islamitische uitvaarten in Nederland, omdat relatief weinig moslims daar nog voor kiezen. Daarom is repatriëring nu vaak goedkoper.

Dit kun je ook omdraaien: omdat repatriëring nu goedkoper is, kiezen relatief weinig moslims voor een uitvaart in Nederland. Veel moskeeën hebben een uitvaartfonds. Ook is het gebruikelijk een uitvaartverzekering af te sluiten bij een Marokkaanse bank. “Dat zijn heel betaalbare polissen, zo’n dertig euro per jaar”, vertelt Moustapha Baba van Mex-it. Het zijn verzekeringen in natura: bij overlijden wordt de repatriëring vergoed, en vaak zitten er twee vliegtickets bij.

Zelf heeft Baba, geboren in Nederland, maar met ouders van Marokkaanse afkomst, ook een verzekering bij een Marokkaanse bank. “Voor de zekerheid. Ik weet dat de begraafgelegenheid op De Nieuwe Ooster de islamitische traditie zal waarborgen. Maar toch vind ik het belangrijk dat de mogelijkheid er is om in Marokko begraven te worden. Dat is meer een gevoel.”

“Het is vanzelfsprekend dat je je in Marokko laat begraven. Als ik nu zeg dat ik in Nederland begraven wil worden, kan ik wel vragen verwachten. Zoals: kan dat überhaupt?” Het is wel een statement, zegt Baba. “Van de wieg tot het graf, meer integratie kun je niet krijgen.”

Je ‘thuis’ voelen

Want begraven gaat over de vraag: waar voel ik me thuis. Pauline Harmsen, auteur van Islamitisch Begraven: “Je zag het ook bij Amsterdammers die naar Purmerend en Lelystad migreerden. Die lieten zich nog op De Nieuwe Ooster begraven. Je ziet het bij Indonesische en Surinaamse moslims. Die hebben al langer een band met Nederland, en daar is het ook al veel gewoner om je in Nederland te laten begraven.”

Als de tweede, en vooral derde generatie hier begraven wil worden, zal ook de verzekeringsbranche daar meer op inspelen, waardoor het goedkoper wordt, verwacht Ajoub van Amacare. En met goede voorlichting van moskeeën zullen moslims meer vertrouwen hebben in Nederlandse begraafplaatsen, denkt Moustapha Baba. “Uiteindelijk valt Nederland ook onder Allah’s grond.”