Dakloze EU burgers in Amsterdam hebben “het recht om te rotten”

Amsterdam – “Er is een groeiende groep van dakloze EU burgers met een behoefte aan psychische zorg, die onverzekerd in Amsterdam verblijft.” Dit zegt Jule Thielens, psychiater van het rehab team bemoeizorg van Mentrum in Amsterdam. EU burgers die geen ziektekostenverzekering hebben in eigen land, moeten na drie maanden het land verlaten of zich verplicht in Nederland verzekeren. In de praktijk wordt deze regel niet gehandhaafd.

Er bestaat vrij verkeer voor mensen binnen de EU lidstaten maar ze kunnen geen aanspraak maken op publieke voorzieningen zoals een uitkering. Op het moment dat een persoon na drie maanden verblijf niet beschikt over een zorgverzekering, is diegene illegaal. Thielens schat dat het in Amsterdam gaat om enkele honderden mensen, voornamelijk uit Oost-Europese landen. “Volgens de EU richtlijnen moeten wij, voordat we zorg verlenen, uitzoeken waar een persoon vandaan komt en waar hij verzekerd is. De mensen zijn vaak erg in de war en als het ons al lukt om te achterhalen waar ze vandaan komen, blijkt regelmatig dat ze in eigen land ook niet verzekerd zijn of  ook al dakloos waren. Als arts wil je zorg verlenen maar de afgelopen vijf jaar gaat twintig procent van onze zorg naar deze groep en dat drukt enorm op onze begroting.”

Thielens pleit ervoor om tijdelijke verzekeringen te verlenen zodat de mensen fatsoenlijk behandeld kunnen worden. Daarna moeten, volgens hem, de mensen pas worden teruggebracht naar hun eigen land. Dit terugbrengen gebeurt al op vrijwillige basis en wordt repatriëren genoemd. Volgens cijfers van de gemeente Amsterdam werden in 2008 tweehonderd EU burgers gerepatrieerd door de GGD en GGZ.

Kathleen Denkers, coördinator van de Belangenbehartiging Amsterdamse Dak- en Thuislozen (BADT) erkent het probleem en dringt net als Thielens aan op een tijdelijke verzekering voor deze groep. Zij is echter voorzichtig met de aanbeveling mensen daarna terug te sturen. “Voordat we ze terugsturen, moeten we zeker weten dat die mensen in hun eigen land zorg krijgen, anders is het niet verantwoord.”

Clemens Bernardt, directeur spoedeisende psychiatrie Amsterdam, onderdeel van GGZ en Arkin: “Mensen een tijdelijke verzekering bieden maakt het misschien makkelijker voor de zorgverleners, maar het heeft ook een aanzuigende werking. We zien toch al dat ook de mensen die door de GGD gerepatrieerd worden, vaak weer terugkomen. Eigenlijk is het een taak van de IND (immigratie en Naturalisatie Dienst) om mensen die illegaal verblijven uit te zetten.”

De IND kan EU burgers die illegaal in Nederland verblijven echter alleen een aanzegging doen om het land te verlaten. Dat houdt in dat er een verzoek tot vertrekken wordt gedaan waarbij geen sprake is van dwang. Alleen als zij een ‘acute bedreiging vormen voor de openbare orde’, kunnen zij gedwongen worden uitgezet.

In maart 2009 heeft de gemeente Amsterdam 50.000 euro beschikbaar gesteld om bij schrijnende gevallen te kunnen voorzien in ondersteuning. Ook is sindsdien een werkgroep actief die onderzoekt om hoeveel mensen het gaat, en welke middelen nodig zijn om hen de noodzakelijke steun te kunnen bieden. De werkgroep bestaat uit ambtenaren van de verschillende betrokken gemeente instanties onder voorzitterschap van de GGD en zou na een half jaar de resultaten presenteren. Nu, tien maanden later, is volgens een woordvoerder van het gemeentebestuur nog steeds niet bekend wanneer de resultaten bekend worden.

“Amsterdam was een groot voorstander van de Europese Unie dus moet de stad ook haar verantwoordelijkheden nemen als het gaat om EU burgers die behoefte hebben aan zorg”, zegt Denkers van BADT. Thielens merkt op dat deze EU burgers “misschien wel het recht hebben op vrij verkeer, maar in de huidige situatie slechts aanspraak kunnen maken op het recht om te rotten.”