Illegaal strandt aan ziekenhuisbalie

Een op de drie illegalen in Nederland wordt zorg geweigerd. “Veel ziekenhuizen hadden protocollen met de insteek: ‘Hoe mijd ik een illegaal’.” Sinds begin dit jaar zijn de financiele bezwaren voor medische noodhulp aan illegalen weggenomen, maar dat is nog niet bij alle zorgverleners bekend.

AMSTERDAM – Een Ghanese moeder stond onlangs met haar zoontje van 3 maanden aan de balie van een ziekenhuis in Amsterdam. Ze spreekt geen Nederlands en heeft geen papieren. Haar zoontje gebruikt antibiotica tegen een urineweginfectie. Die kreeg hij een week eerder voorgeschreven op dezelfde polikliniek. Ze kwam voor de vervolgafspraak om te kijken of de kuur was aangeslagen.

“Er staat nog een rekening open van 300 euro”, zei de baliemedewerkster. “U moet eerst betalen, daarna kunnen we u pas helpen.” Dat geld had ze niet. Met haar zoontje op de arm liep de moeder weg. Hij slikt nog steeds antibiotica.

Een op de drie illegalen wordt in eerste instantie zorg geweigerd, zegt de internationale ontwikkelingsorganisatie Médecines du Monde (Dokters van de Wereld). Een ruime helft van de sans papiers zoekt helemaal geen medische hulp, door een taalbarrière, geldgebrek of uit angst om opgepakt te worden. De organisatie baseert zich op eigen onderzoek onder 1218 illegale migranten in elf Europese landen. In Nederland werden 103 mensen geïnterviewd.

Steeds meer illegalen vragen om zorg. Hun aantal groeit sinds de regels voor de toelating van asielzoekers in heel Europa strenger zijn geworden. Uitgeprocedeerde asielzoekers belanden vaker in de illegaliteit. Ze hebben dikwijls complexe problemen. Hun gezondheidssituatie wordt bemoeilijkt door trauma’s, stress en psychische stoornissen. Maar als gevolg van allerlei drempels wachten ze lang voordat ze hulp zoeken.  

Illegalen in Nederland

Niemand weet precies hoeveel mensen illegaal in Nederland wonen en werken. De meest recente schattingen over het aantal illegalen in Nedeland zijn in 2008 gepubliceerd door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Justitie. Het WODC schat dat er tussen 1 april 2005 en 1 april 2006 tussen de 74.000 en 184.000 personen illegaal in Nederland verbleven.

Door de uitbreiding van de Europese Unie is het aantal Europese illegalen in Nederland sindsdien afgenomen. Het WODC schat dat tussen 1 april 2005 en 1 april 2006 22.185 illegale Bulgaren en Roemenen in Nederland verbleven. Zij zijn door de toetreding van Bulgarije en Roemenie tot de Europese Unie in 2007 inmiddels legaal. Ook het generaal pardon uit 2007 heeft invloed gehad op de omvang van de populatie illegalen in Nederland.

In 2010 zal het WODC een nieuwe schatting uitvoeren.

Als ze die hulp wel zoeken, gaat het vooral mis aan de balie. “Baliemedewerkers en administratief personeel zien alleen dat een patiënt geen paspoort en geen verzekeringspapieren heeft. Ze weten niet wat ze daarmee aan moeten”, zegt Marianne Begemann, arts en bestuurslid van de Johannes Wier Stichting voor mensenrechten en gezondheidszorg. “De front office is niet goed geïnformeerd over de regeling voor illegale patiënten.”

Nieuwe vergoedingsregeling

Sinds januari dit jaar is er een nieuwe wet, die de vergoeding van medische zorg voor illegale migranten regelt. Zonder verblijfsvergunning mag je geen zorgverzekering afsluiten, maar heb je wel recht op medisch noodzakelijke hulp. Artsen moeten die hulp in principe verlenen – ook als de patiënt niet kan betalen.

De wet wordt uitgevoerd door het College voor Zorgverzekeringen (CVZ). Het uitgangspunt is dat de illegale patiënt zelf betaalt. Als hij dat nalaat, kan de zorgverlener de factuur in de meeste gevallen declareren bij het CVZ. Huisartsenzorg en kraamhulp worden (grotendeels) vergoed. Voor ziekenhuiszorg geldt dat de illegale patiënt tenminste bij één ‘gecontracteerd‘ ziekenhuis in de regio terecht kan.

Voorheen hadden ziekenhuizen zelf potjes waaruit de zorg voor illegalen werd betaald. “Het was verliesgevende zorg”, zegt Henk Vis van GGD Rotterdam. “En dat is ongunstig voor de balans van het ziekenhuis.” Marjan Mensinga van Lampion, een stichting die hulpverlening aan illegalen coördineert: “Veel ziekenhuizen hadden protocollen met de insteek: ‘Hoe mijd ik een illegaal’. Het is een hele verbetering dat nu duidelijk is bij welke instelling illegale patiënten kunnen aankloppen.”

Vrijwel iedereen noemt de wet een vooruitgang. “Technisch, juridisch en medisch is het niet meer zo’n probleem”, zegt Vis.  Alleen: de praktijk is weerbarstiger.

Het schort aan informatievoorziening

Begin dit jaar heeft elke zorgverlener, van huisarts tot ziekenhuis, een ‘persoonlijke brief’ gehad over de nieuwe regeling, laat een woordvoerder van het CVZ weten. Ook de brancheorganisaties zijn aangeschreven. Maar binnen de ziekenhuizen daalt de informatie langzaam in. “Het schort aan de informatievoorziening in het ziekenhuis”, zegt Marianne Begemann.

Het is te gemakkelijk om met de beschuldigende vinger naar de baliemedewerker te wijzen, vindt ze. “De ziekenhuisdirectie is ervoor verantwoordelijk dat het personeel goed is voorgelicht.” Artsen zijn nu ook niet verplicht om zich bij te scholen over het onderwerp en studenten krijgen in hun opleiding evenmin te horen hoe ze met illegale patiënten om moeten gaan.

Bij het CVZ komen nooit signalen binnen over zorgweigering. “Als er al klachten over de weigering van zorg aan illegalen zijn, dan bereiken die ons niet. Wij zijn er namelijk alleen om zorgverleners te compenseren als de rekening niet betaald wordt”, zegt de woordvoerder. “Dat binnen de instellingen niet iedereen op de hoogte is, is niet de verantwoordelijkheid van het CVZ, maar van de ziekenhuisdirectie.”

Huisarts heeft geen tijd voor verdieping

Niet alleen in het ziekenhuis is kennisgebrek een probleem. Een medewerker van de Nederlandse Huisartsen Vereniging geeft grif toe dat het lezen van informatieve brieven er nogal eens bij in schiet. “De werkdruk is al hoog. Veel huisartsen komen om in het papierwerk. Ze verdiepen zich niet in specifieke regelingen.”

Artsen houden hun patiënten ook niet genoeg in de gaten, zegt Begemann. “Als de patiënt niet op het spreekuur verschijnt, zou de dokter er achter aan moeten bellen. De arts denkt dat het geregeld is, terwijl de patiënt is afgedropen.”

Het probleem ligt ook bij de illegaal zelf, denkt Marjan Mensinga van Lampion. “De illegaal spreekt meestal slecht Nederlands. Die snapt de instructies van het baliepersoneel niet en denkt ten onrechte dat hij wordt weggestuurd.” Sommige illegalen denken ook dat de zorg gratis is, weet ze. “Onwetende vrijwilligers van vluchtelingenorganisaties vertellen ze dat. Illegalen komen dan aan de balie en eisen zorg. Het baliepersoneel denkt: ‘bekijk het, iedereen moet betalen, dus jij ook’.”

Illegale patiënten moet je binnen de boot houden. Anders zie je niet meer terug, is de angst. En dat is kwalijk gezien hun vaak aanzienlijke problemen. De informatievoorziening over de zorgverlening aan illegalen moet op alle niveaus beter, vinden betrokken organisaties. “Het is nu veel te vrijblijvend”, zegt Begemann. “Je moet mensen verplichten zich bij te scholen, anders dringt het nooit door. ”