Het projectiel Rottenberg is terug op aarde

AMSTERDAM – De PvdA verkeert in een “deplorabele staat”, maar een van de meest getalenteerde sociaaldemocraten kan de partij niet redden. Een slopende ziekte noopt voormalig voorzitter Felix Rottenberg (52) tot een rol aan de zijlijn.

“Nu haal je een truc uit. Kijk me recht in mijn ogen.
Jij weet toch ook dat Balkenende dat helemaal niet kan? Zeg ja of nee!”

Alexander Pechtold kijkt geschrokken.

“Ja natuurlijk, maar…”

De val sluit zich. Het publiek begint al te klappen. Matthijs van Nieuwkerk veert op. Nu is Rottenberg op dreef. Hij draait met zijn wijsvinger dreigende rondjes in de lucht.

Pechtold heeft net aan de stamtafel van De Wereld Draait Door gezegd dat Balkenende gewoon de camera zou moeten grijpen en de bevolking met een hartstochtelijk pleidooi zou moeten overtuigen van zijn bezuinigingsplannen. Maar Rottenberg prikt door het retorisch foefje heen.

“Wat? Wat? Kan ‘ie ‘t? Ja of nee?”

“Nee, dat kan ‘ie niet.”

“Nou dan.”

Het is één van de weinige recente tv-momenten dat Rottenberg er vol tegenin gaat en genadeloos de vloer aanveegt met politiek gezwam. De oprichter van het roemruchte Amsterdamse debatcentrum de Balie mag dan bekend staan om zijn vileine opmerkingen, de laatste tijd lijken zijn messcherpe aanvallen plaats te maken voor een aardse kalmte. On-Rottenbergs bijna.

Of het de jaren zijn, of de sluimerende auto-immuunziekte sarcoïdose die hem sinds 1992 parten speelt, zijn vrienden weten het niet precies. Ze vinden het eigenlijk wel prettig dat hun ongeleide projectiel langzaam terugkeert op aarde.

“Laatst zag ik hoe Jan Mulder hem treiterde. Je zag hem denken: ‘Zal ik hem te grazen nemen?’ Ik zag zijn ogen schitteren, zoals je dat alleen bij hem ziet, maar hij deed het niet”, vertelt jeugdliefde en goede vriendin Barbara Broekman (54). “Oude vrienden die hem in zijn PvdA-tijd de rug toekeerden, zijn hem leuker gaan vinden”, vertelt ze.

Mailtjes van Bos

Iedereen die Rottenberg heeft meegemaakt, van het Amsterdamse Montessori Lyceum tot zijn voorzitterschap (1992 – 1997) van de PvdA, herinnert hem als iemand met een scherp analytisch vermogen en een enorm geheugen. “Hij kent niet alleen alle ministers, hij weet hoe ook hun secretaresses heten”, zegt goede vriend en NRC-journalist Hubert Smeets.

Hij en Rottenberg kennen elkaar al sinds de jaren zeventig van politieke jongerenorganisaties, maar desondanks raakte Smeets pas later echt onder de indruk van Rottenberg. “Dat was vlak voor zijn voorzitterschap. Ik was toen correspondent in Moskou en Felix kwam langs om te bespreken of hij die baan moest nemen. We hebben toen een heel weekend in mijn flat over politiek zitten praten.”

Hoewel Rottenberg in de jaren negentig vanwege zijn ziekte een stapje terug deed, zetten zijn tv-optredens en zijn columns in het Parool de boel volgens Smeets nog steeds op scherp. In het bijzonder in de PvdA. “Hij krijgt regelmatig mailtjes van Wouter Bos als hij iets negatiefs over de partij heeft gezegd.”

Zijn analyses van Wilders zijn bijna ongeëvenaard. Met name de aflevering na het “kopvoddentaks-voorstel”, waarbij Rottenberg geëmotioneerd Wilders als “een machine” typeerde, bracht veel teweeg.

Volgens zijn zus Sandra Rottenberg (49) had het zeldzame verlies van zelfbeheersing alles te maken hun joodse achtergrond.  “Racisme raakt bij ons een gevoelige snaar. Onze moeder was daar ook altijd heel fel in. Als mensen iets over buitenlanders zeiden, vroeg ze meteen: ‘Oh ja, vindt u dat? Kent u die mensen dan? Dat heeft Felix van haar.” Vader Edwin Rottenberg zat gevangen in een Spaans kamp en vocht later als Engelandvaarder mee tegen de Nazi’s, de opa van Felix was de enige van acht broers en zussen die de Tweede Wereldoorlog overleefde. “Ons is voorgeleefd dat je niet bij de pakken neer moet gaan zitten, maar in actie moet komen. Als je uit zo’n gezin komt, hou je een scherp oog voor racisme.”

Dat scherpe zat er bij Rottenberg al vroeg in. Op het Montessori Lyceum in Amsterdam was Rottenberg actief in de leerlingenraad en hield hij zich bezig met de schoolkrant. Waar zijn eigengereide houding op een Christelijke plattelandsschool misschien was afgestraft, werd het op het vrije Montessori juist toegejuicht. Jeugdvriendin Broekman: “Ik denk dat die aanpak voor een deel verantwoordelijk was voor zijn latere successen. Ze vonden het daar wel leuk dat iemand zich zo ontwikkelde.”

De bons om de politiek

Broekman, nu kunstenares, viel dertig jaar geleden als een blok voor zijn zwarte krullen en blauwe ogen. Rond hun twintigste kregen ze een verhouding, maar zijn politieke engagement leidde uiteindelijk tot een (volgens haar voor hem) pijnlijke breuk. “Ik vond het leuk hoor, dat Felix al die partijbonzen bij ons uitnodigde. Ik hield in die tijd wel van een feestje, maar voelde me toch altijd een beetje buitengesloten”, herinnert ze zich. Nadat zijn partijvoorzitterschap afliep, kwamen ze elkaar weer tegen en ontstond er een hechte vriendschap.

Onlangs waren de rollen omgedraaid en figureerde Rottenberg in een TROS-uitzending van “Het mooiste meisje van de klas” waarin Broekman nu eens de hoofdrol had. “Ik vroeg hem natuurlijk of ik daaraan mee moest doen. Felix keek me een minuut lang bedenkelijk aan en zei: ‘Natuurlijk! Vijftig minuten gratis reclame. Altijd doen’. Toen ze hem tijdens die uitzending vroegen om iets over mij te vertellen zei hij: Barbara Broekman? Dat was een fenoméén. Dat is Felix ten voeten uit. Hij kan iets in één zin zeggen waar iemand anders dertig zinnen voor nodig zou hebben.”

Een type-Felix

Juist die eigenschap zou de PvdA van nu goed kunnen gebruiken, zegt voormalig partijgenoot Rick van der Ploeg. “Ik denk wel dat de PvdA in zijn huidige staat wel een type á la Rottenberg zou kunnen gebruiken. Waar vindt je nog iemand met zoveel assertiviteit? Volgens mij bestaan die types niet meer.”

Zijn ziekte sluit een rentree uit, maar volgens ingewijden zijn er ook andere redenen waarom Den Haag niet op Rottenberg zit te wachten. Tijdens het duovoorzitterschap met Ruud Vreeman, nu geplaagd burgemeester van Tilburg, heeft hij door het afschaffen van de partijraad en het saneren van lokale afdelingen ook vijanden gemaakt. Volgens Smeets heeft Rottenberg, mede hierdoor, geen contact met de partijtop. “Ik denk niet dat mensen als Mariëtte Hamer hem bellen. Felix is intelligent, maar is ook iemand die wil ontmantelen, wil afbreken. Zij willen uiteindelijk liever controle.”

Last van Rottenberg

Het verwaterde contact is niet onlogisch: alle oude PvdA-bondgenoten van Rottenberg zijn weg. Van de groep hemelbestormers die begin jaren negentig onder Rottenbergs aanvoering de partij nieuw elan wilde geven – columnist Bart Tromp sprak badinerend van de “Rottenberg-Jugend” – heeft vrijwel iedereen het veld geruimd: van Rob Oudkerk tot Ruud Vreeman en Adri Duijvestein.

Volgens oudgedienden heeft de PvdA nog steeds last van Rottenberg’s ingrepen. “Het is niet meer de betrokken partij die het was”, zegt Bouwe Olij (56), nu stadsdeelvoorzitter van Oud West, in de jaren zeventig met Rottenberg actief binnen de Jonge Socialisten, de jongerenafdeling van de PvdA. “Het was niet iemand die je op de winkel liet passen. Hij kon met een enorme overredingkracht dingen zeggen die achteraf soms niet waar bleken te zijn.” Smeets: “Felix zocht wel eens naar oplossingen voor problemen die er niet bleken te zijn.”

Stoomwals

“Een bijzonder geval”, zo herinnert Eisso Woltjer (67) zijn voormalige partijvoorzitter. De gepensioneerde PvdA’er maakte mee hoe Rottenberg zich als voorzitter inzette voor een ander partijlogo. “Hij wilde iets moderns, had geen zin meer in de klassieke roos in de vuist. Er was grote weerstand tegen om het af te schaffen. Dat was wel óns logo. Dus wat deed hij? Hij maakte er, omgekeerd, een vuist in een roos van. Dat is ook typisch Felix. Altijd op een creatieve manier naar een oplossing toewerken.”

De gepensioneerde PvdA’er Woltjer was vanaf eind jaren zeventig actief binnen van de Europese PvdA-delegatie, totdat Rottenberg hem in 1994 zeer tegen zijn zin naar Den Haag haalde. Hij had in Europa zijn carrière willen voortzetten, maar Rottenberg wilde zijn expertise in de Tweede Kamer gebruiken. “Daar was ik teleurgesteld over, maar wat moest je beginnen? Het was duidelijk dat hij de grote man was. Protesteren had weinig zin.”

“Hij kan wel over mensen heen walsen”, erkent Sandra Rottenberg. “Soms zijn mensen zo geïmponeerd dat ze niet tegen hem op boksen. Hij legt natuurlijk ook wel wat gewicht in de schaal. Toen Felix partijvoorzitter werd, noemden ze hem on-Nederlands. Dat vond ik zo fout. Zo van: ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Daar houden wij niet van. Doe maar je best, zeggen wij thuis.”