De stad als bibliotheek

Zomaar een mooi boek ‘in het wild’ achterlaten voor een onbekende voorbijganger. Het fenomeen ‘bookcrossing’ wint aan terrein in Amsterdam. Een goedkope manier om aan boeken te komen of een hechte community?

AMSTERDAM – Bij de houten kist met sinaasappels staat ze abrupt stil. Schichtig schieten haar ogen van links naar rechts door de Natuurwinkel. Haar blik blijft rusten op de man rechts van haar. Kijkt hij? Maar de man is druk bezig met het uitkiezen van zijn appels. Mooi. “Dit is een goed moment”, fluistert ze op samenzweerderige toon. Bijna plechtig legt ze het boek Besneeuwde sinaasappels van Peter Kerr op de sinaasappels. “Zo.” Haar hoofd een tikkeltje schuin. “En nu snel weg.”

Het moest allemaal vlug gaan, had ze van te voren al gewaarschuwd. “Je wilt niet dat mensen zien wat je doet. Het moet een verrassing zijn.” Voordat ze de winkel binnenstapte, had ze het boek al in het zijvakje van haar bordeauxrode schoudertas gedaan. Het boek moet met een greep van de hand gevonden kunnen worden. “Als je daar zo staat te graven in je tas, denken de mensen dat je iets steelt.”

Het tegenovergestelde is echter waar. Hendrickje (57), die liever alleen met haar bookcrossingsnaam genoemd wil worden, is een bookcrosser. Ze laat boeken achter in het wild.

Bookcrossingzones in Amsterdam

OBCZ CoffeePlaza, Jan Pieter Heijestraat 143a, 1054 MG Amsterdam.

Café Lef, Zeedijk 23, 1012 AP Amsterdam.

Mulligans Irish Bar, Amstel 100, 1017AC Amsterdam.

OBCZ-NPK , cultureel paviljoen in het Noorderpark  Studio-K, Timorplein 62, 1094CC Amsterdam.

De opkomst van de bookcrosser

Met zo’n 17.192 leden wordt bookcrossen steeds populairder in Nederland. Deze maand haalde Nederland grotere landen als Frankrijk en eerder Duitsland in. Gratis boeken verspreiden en vinden in de stad; het lijkt een welkome hobby in deze crisistijd. Sinds het begin van de financiële crisis in september 2007 nam het aantal leden in Nederland met 60 procent toe. Televisieprogramma Kassa noemde bookcrossing dan ook dé besparingstip.

De wereld omtoveren tot een grote gratis bibliotheek; dat was het doel van de Amerikaanse Ron Hornbaker die het concept van bookcrossing in 2001 bedacht. Inmiddels is bookcrossing de grootste boekenclub ter wereld met 817.191 leden in 130 landen. Het idee achter bookcrossing is simpel. Je laat een boek achter in de openbare ruimte, zodat iedereen die langsloopt het mee kan nemen. Op het boek plak je een unieke code, die je van de site bookcrossing.com haalt. Via deze code kan de vinder het boek op dezelfde site registreren en zie je welke reis een boek maakt.

Dankzij de fanatieke groep Amsterdamse bookcrossers zijn er op dit moment 75 boeken ergens in de stad in het wild te vinden. Gulliver’s travels van Jonathan Swift op de bovenste verdieping van de Kalvertoren of Helen Fielding’s Bridget Jones bij metrohalte Uilenstede, bijvoorbeeld. Iedere dag komen daar nieuwe bij en worden anderen door voorbijgangers of doelbewuste jagers meegenomen.

Nieuwe genres

Na het wegleggen van boeken is het leuk dat de vinder van het boek dit vervolgens meldt op de website. In de praktijk blijkt dat er op 10 tot 15 procent van de boeken wordt gereageerd. De rest verdwijnt, om misschien nog eens jaren later op het forum op te duiken. Dat is toch ook een nadeel van Amsterdam, vindt Hendrickje. “In een klein plaatsje in Brabant worden boeken toch sneller gemeld dan in de anonieme grote stad.” Ze geeft toe in het begin wel eens ‘dipjes’ te hebben gehad. “Als ik een boek had weggelegd, dook ik steeds achter de computer om te zien of het gevonden was. Dan was het heel teleurstellend als je niets hoorde. “Waar doe ik het dan voor?”, vroeg ik me af.

Voor Hendrickje werd die vraag gaandeweg beantwoord. Door bookcrossen heeft ze nieuwe genres en auteurs ontdekt. “Eigentijdse auteurs zoals Paulo Coehlo. Je wordt gemakkelijk. Ik begin gewoon aan een boek, als het me niet pakt, leg ik het gerust na twee hoofdstukken weer weg. Het was toch gratis.” Dat geldt ook voor bookcrosser Huisman. Las ze eerst vooral romans over het oude Egypte, nu waagt ze zich ook wel eens aan een chicklit.

Bookcrossingzones

Op het eerste gezicht lijkt Coffee Plaza een gewoon lunchtentje op de hoek van de Jan Pieter Heijestraat in Oud-West. Een centrifuge die onder onophoudelijk gebrom verse sapjes maakt, de geur van verse koffie en de zaterdagkrant die verspreid ligt over de grote houten tafel. Maar het café is een officiële bookcrossingzone (OBCZ). Amsterdam kent vijf OBCZ’s, meer dan in andere steden, meestal winkels of een kroeg, waar een boekenplank te vinden is. Een ontmoetingsplek voor bookcrossers waar je gratis boeken mee kunt nemen of achterlaten.

Bookcrosser Linda Huisman, ofwel Linniepinnie, is de trotse beheerder van deze OBCZ. Doodsbang was ze toen ze in mei met haar bookcrossingspullen onder de arm het pas geopende lunchtentje binnenstapte met het voorstel er een OBCZ van te maken. “Mensen vinden bookcrossing toch een beetje vreemd.” Ieder weekend checkt Huisman trouw het boekenplankje rechts achter in de zaak, vlak bij de toiletdeur. Op een schema vult ze in welk boek is meegenomen en daar komt dan een nieuwe uit haar eigen collectie voor in de plaats. Ze krijgt alle boeken van vrienden en collega’s die van haar bookcrossobsessie afweten. “Ik had niet echt hobby’s”, vertelt Huisman. Totdat ze drie jaar geleden bookcrossing ontdekte. Het werkt hartstikke verslavend, verzekert ze. Vooral de voorbereiding. “Therapeutisch plakken noem ik het. Dat ik lekker met mijn zakjes stickers en etiketten aan tafel zit, mijn boeken te beplakken.” Op het boek in haar handen prijkt een bontgekleurd etiket met in blauwe letters: “Gefeliciteerd je hebt een gratis boek gevonden dat iemand via bookcrossing heeft vrijgelaten om door jou gevonden te worden.” Daarnaast het logo van een geel verkeersbord waar een rennend boek op te zien is.

Hechte gemeenschap

Voor de meeste bookcrossers blijft het niet bij eenzaam door de stad fietsen, her en der boeken achterlatend. Amsterdam beschikt over een hechte bookcrosserscommunity. En die bestaat niet alleen uit oude vrouwen die boektreeksen lezen, vertelt Huisman. Hoewel de meeste leden vrouw zijn, is de gemiddelde leeftijd 38 jaar. Op het forum van de website worden dagelijks uiteenlopende dingen besproken: van boekenrecensies tot onderwerpen die niets met boeken te maken hebben, zoals: wat at je als avondeten?

De leden ontmoeten elkaar ook regelmatig buiten de website om, in allerlei Nederlandse steden, om boeken te ruilen of samen boeken los te laten. Iedere maand is er wel ergens in Nederland een ontmoeting van Nederlandse bookcrossers, waar tientallen mensen op af komen. De bookcrossers noemen elkaar bij hun nickname. Hendrickje: “Dan fiets ik door Amsterdam en hoor ik opeens; ‘Ha Hendrickje!’ Het is een ander wereldje, en dat is leuk.” Ontmoetingen vinden veelal plaats op de daarvoor bestemde bookcrossingzones.

De techniek van het wegleggen

Inmiddels heeft Linniepinnie 2013 boeken ‘in het wild losgelaten’. Het op zoek gaan naar een goede plek om het boek achter te laten is zo eenvoudig nog niet. Als ervaren bookcrosser breek je je hoofd erover om een originele plek te vinden. Liefst eentje die aansluit bij het boek. Voor de Baantjerboeken ging Huisman net zo lang op zoek totdat ze de exacte locatie vond in Amsterdam die op de voorkant van het boek stond afgebeeld. En zaterdag was ze nog speciaal naar de Ikea gegaan om daar het boek Kitchen van Banana Yoshimoto in een keuken achter te laten. “Je wordt creatief”, haalt Linniepinnie haar schouders op.

Na de Natuurwinkel zet Hendrickje de bookcrossingstocht door Amsterdam voort. In de straffe herfstwind fietst ze door het Oosterpark naar de stiltekapel van het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis. De perfecte plek voor het spirituele Don’t fall of the Mountain van Shirley McLaine. Het boek heeft ze al in het zijvakje van haar tas gestopt.