Frank Tjepkema ziet het liefst robots de aardappels rooien

Drie weken geleden lanceerde ontwerpbureau Tjep. op eigen initiatief een grootschalig project: drie ontwerpen voor ecologisch compleet zelfvoorzienende bouwwerken. Het is het jongste geesteskind van productontwerper Frank Tjepkema, die met ‘Oogst’ een zenuw wil blootleggen in het conservatieve Nederlandse denken over de toekomst van de agricultuur.

AMSTERDAM – Een compleet zelfvoorzienend pretpark vormgegeven rondom een restaurant. Kassen voor groente, weiden voor vee en stroomvoorziening zijn in het park geïncorporeerd. Er gaat niets in of uit. Behalve de gasten zelf, die via een kabelbaantje door het slachthuis heen het restaurant in worden geleid. Bovenop het bouwwerk prijkt een ouderwetse Hollandse molen.

Het is een van de drie ontwerpen van Frank Tjepkema’s jongste project: Oogst. Tjepkema ontwierp rondom het thema zelfvoorzienendheid drie constructies: een boerderij voor een gezin (Oogst 1); een gemeenschap van zelfvoorzienende boerderijen (Oogst 100); en een heus pretpark (Oogst 1000 Wonderland). Met Oogst wil hij ons confronteren met onze bekrompen manier van denken over moderne technologie in de landbouw.

Extreme relaxedheid

Op het eerste gezicht oogt Tjepkema (1970) verlegen en introvert. Niet als een internationaal bekende Nederlander met twee Dutch Design Awards bekroonde productontwerper op zijn naam. Enkele van zijn klanten: telefoonaanbieder Ben, bierfabrikanten Bavaria en Heineken, designlabel Droog en luchtvaartmaatschappij British Airways.

CV  Tjepkema

Frank Tjepkema (1970) werd geboren in Zwitserland en groeide op in Brussel, New York en Genève. Op zijn achttiende kwam hij naar Nederland om industriële vormgeving te studeren aan de TU in Delft. Al snel stapte hij over naar de Design Academy in Eindhoven.

In 1996 studeerde hij cum laude af. Dat deed hij twee jaar later nog eens aan het Sandberg Instituut. In 1999 werd hij gevraagd om in te vallen voor zijn vroegere docent Herman Kuijer aan de Design Academy. Tjepkema gaf een jaar ontwerples. Twee jaar later werd hij hoofd van de design afdeling op de Rietveld academie in Amsterdam.

Ondertussen werkte Tjepkema korte periodes voor reclamebureau BMB en de designafdeling van Philips. In 2001 richtte hij zijn eigen bureau Tjep. op. De afgelopen jaren ontwierp Tjep. producten, interieurs, verpakkingen, sierraden en meubels voor grote namen als Ben, British Airways, Bavaria, Heineken en de NS. Een grote mijlpaal in de carrière van Tjepkema was het winnen van de Dutch Design Award in 2004, zowel in de categorie ‘interior design’ als ‘fashion design’.

Zijn introverte voorkomen is eigenlijk een extreme vorm van relaxedheid, zeggen vrienden en collega’s. Geen van zijn werknemers bij ontwerpbureau Tjep. kan zich herinneren Tjepkema ooit boos of gestresst te hebben gezien.

Dat hij niet zo verlegen is als hij overkomt, blijkt al snel als hij begint te praten over zijn werk. ,,Bij een presentatie weet hij altijd precies wat hij wil zeggen, zelfs als het ontwerp nog niet eens helemaal op papier staat”, vertelt Leonie Janssen, die nu bijna drie jaar als ontwerper werkt bij Tjep.

Uit Tjepkema’s vrije werk blijkt dat hij zich, hoewel altijd op rustige toon, ook best druk kan maken. Over maatschappelijke kwesties bijvoorbeeld. Zo is ook Oogst een reactie op een ,, blokkade in onze belevingswereld” die hij meent te ontwaren. Daarmee bedoelt hij dat we in Nederland moeilijk om kunnen gaan met het beeld van koeien in een flat, terwijl in zulke technologische ontwikkelingen de samenleving veel kunnen opleveren.

Tjepkema deed grondig onderzoek voor zijn Oogst-ontwerpen, onder meer bij de TU in Wageningen. Hij kwam erachter dat er technisch al veel mogelijk is op het gebied van zelfvoorzienendheid in de agrarische sector. Vanuit opkomende industrielanden in Azië worden die ontwikkelingen dan ook op de voet gevolgd.

In Nederland is het onderwerp echter ,,gekaapt door ecologen die op een naïeve manier terug willen naar de natuur”, zegt Tjepkema. Hij noemt het een soort anti-vooruitgangsdenken waarin geen plaats is voor ,,varkens op drie hoog. Terwijl ik het liefst zie dat robots de aardappels rooien als ik aan een ecologische boerderij denk.”

Tjepkema benadrukt die tegenstelling door moderne technologische ontwikkelingen te combineren met nostalgische elementen als oud-Hollandse gevels en molens.

Provocateur

Tjepkema is geen autonoom kunstenaar met een maatschappelijke agenda. Hij is ontwerper, productontwerper. Functionaliteit staat voorop. Toch heeft zijn werk altijd een licht provocerend karakter, of in ieder geval een ironische reactie op de actualiteit.

Zoals het Bling Bling sierraad waarvoor hij in 2004 de prestigieuze Dutch Design Award kreeg. De hanger is opgebouwd uit talloze lagen van logo’s en merken die samen een crucifix vormen. Het idee achter het sierraad is dat ‘branding’ de religie is van deze tijd. “Het is een stout idee dat kritisch is ten opzichte van de merkcultuur, maar tegelijkertijd ook kritisch naar de potentiële dragers van het sierraad”, vindt Susie Allen, directeur van Artwise Curators.

Artwise Curators beheert omvangrijke kunstcollecties in het Verenigd Koninkrijk en haalde Tjepkema binnen bij British Airways. Opdracht: een luchtschacht midden in de ‘first class lounge’ op Heathrow omtoveren tot kunstwerk. Hij maakte er een gestileerde witte ‘boom’ van, de Airco Tree.

“Frank kijkt eerst naar de praktische kant van de opdracht, vervolgens naar de verbeeldende kant, en dan keert hij het volledig binnenstebuiten”, aldus Allen over zijn werkwijze. ,,Het is een tussenvorm geworden tussen kunst en design. Een prachtige sculptuur, maar toch functioneel.”

Het is vooral de combinatie tussen concept en functionaliteit in zijn werk, waar Tjepkema om geroemd wordt. ,,Het is die intelligente aanpak, experimenteel maar ook realiseerbaar”, zegt Gijs Bakker, oprichter van Droog Design en oud-docent van Tjepkema op de Design Academy in Eindhoven. Daarbij heeft hij een feilloos gevoel voor marketing, voegt Bakker toe. ,,Hij kan goed inschatten hoe het publiek zal reageren en daarop inspelen.”

Dat zijn belangrijke kwaliteiten voor een productontwerper, maar het geeft geen verklaring voor Tjepkema’s drang om een ironisch commentaar op de maatschappij in zijn ontwerpen te leggen.

Provocateur is een te groot woord. “Frank is wel bezig met maatschappelijke dingen”, zegt oud-studiegenoot en boezemvriend van Tjepkema, Otto Doornbos, “maar het is eerder verwondering.”

Die verwondering zat er bij Tjepkema al vroeg in. Hij had altijd vragen over hoe de wereld draait, herinnert zijn zus Elvira zich. ,,Het was een rustige jongen die alles goed bekeek. Alles was om over na te denken bij Frank.” Moeder Jos Tjepkema: ,,Het was een dromer. Ik denk dat hij dan aan het ontwerpen was in zijn hoofd. Hij zei wel ‘ja’ en ‘nee’, maar was dan eigenlijk niet aanspreekbaar.”

Onafhankelijkheid

Maar Oogst is meer dan alleen verwondering over de onbenutte mogelijkheden van de moderne technolgie in de agricultuur.

Zelfvoorzienendheid, de basis van zijn laatste werk Oogst, vormt samen met onafhankelijkheid een rode draad door het leven van Tjepkema. Vader Tjepkema reisde als chemisch ingenieur veel voor zijn werk en nam zijn gezin mee. Tjepkema woonde voor zijn negende al in drie verschillende landen op twee continenten. Het wisselen van scholen en leefomgeving dwong hem op jonge leeftijd al een sterke onafhankelijk te ontwikkelen. Zijn tien jaar oudere zus en acht jaar oudere broer verlieten het ouderlijk huis vroeg en Tjepkema verhuisde op zijn negende samen met zijn moeder terug naar zijn geboorteplaats Genève.

Op zijn achttiende besloot hij alleen naar Nederland te gaan om industriële vormgeving te studeren aan de TU in Delft. ,,Dat was een moedige stap”, vindt zuster Elvira. ,,Ons Nederlands was op zijn zachts gezegd matig.”

Die opleiding was Tjepkema echter te technisch en na twee jaar besloot hij de overstap te maken naar de Design Academy. Toen hij was afgestudeerd kreeg hij de kans om bij de prestigieuze Design-afdeling van Philips te werken. Daar gaf hij na zes maanden de brui aan. Elvira Tjepkema: ,,Dat is typisch een voorbeeld van Franks eigenzinnigheid. Iedereen spoorde hem aan daar te blijven werken voor zijn CV, maar Frank had zijn eigen idee.”

Dat is ook het beeld dat oud-docent Bakker van hem heeft. ,,Hij sprong er direct uit als student. Hij was een einzelgänger, die alleen als solist kon opereren.” Herman Kuijer die hem als docent Ontwerp bij zijn eindexamen begeleidde, typeert hem boven alles als een ,,oorspronkelijk denker”.

Tjepkema gaat zijn eigen weg. ,,Frank is Frank, zeggen wij altijd”, zegt boezemvriend Doornbos. ,,Als hij door iets gebiologeerd is, dan is hij nauwelijks te beïnvloeden.” Hoewel Tjepkema zichzelf nooit zo zou noemen, heeft hij daarin wel iets weg van een vrij kunstenaar, vindt Doornbos. “Frank maakte een soort toeristische route door het vrij kunstenaarschap om terug te keren in ontwerpland.”

Eeen gewaardeerde bijkomstigheid van die ‘eigen weg’ is dat Tjepkema zich niet laat beperken door zijn ontwerperschap. “Het boeiende van Frank is dat hij over de grenzen van zijn discipline gaat. Hij combineert zijn achtergrond als productontwerper met grafische vormgeving en kunstprojecten in de openbare ruimte”, zegt Erik Kessels van reclamebureau KesselsKramer, dat Tjepkema meermaals in de arm nam om producten te ontwerpen bij hun campagnes.

Geen worst-case scenario’s

Zijn eigenzinnigheid heeft echter ook een keerzijde. ,,Waar iemand anders zou vragen ‘waarom’, vraagt Frank ‘waarom niet’”, legt Doornbos uit. ,,Hij zal nooit uitgaan van een worst-case scenario. In zijn privé-leven zou hij dat zelfs als immoreel ervaren.” Werk en privé zijn jarenlang nauw verweven geweest bij Tjepkema. Zijn toenmalig partner en moeder van zijn twee kinderen, Janneke Hooymans, werd niet lang na de oprichting van Tjep. ook zijn zakelijk partner.

Die situatie leverde veel spanning op en is deel van de reden dat Tjepkema en Hooymans anderhalf jaar geleden uit elkaar gingen, geeft hij zelf toe. ,,Misschien is Oogst ook wel een reactie op de scheiding”, zegt Tjepkema. Een uiting van de terugkeer naar zijn onafhankelijkheid.

Hooymans kon Tjepkema goed aanvullen, vertelt restaurateur Vasso Panagoulopoulos, voor wie zij samen drie restaurants inrichtte. ,,Frank kan ongelooflijke ontwerpen creëren, maar moet soms wel beteugeld worden”, weet hij uit ervaring te vertellen. “Hij wil vooral zijn stempel drukken, Janneke was veel nuchterder en kon hem daarin compenseren.” Volgens Panagoulopoulos is die remmende factor nu weggevallen. “Oogst is een project waarin hij helemaal door kan slaan.”

Doorslaan is een groot woord, ,,hij heeft zich in ieder geval compleet op kunnen storten”, zegt Janssen. Tjepkema deed een jaar lang grondig onderzoek voordat hij het ontwerp presenteerde. ,,Toen hij twee weken in het buitenland zat, belde hij elke dag op om te vragen of de computers nog draaiden”, aldus Janssen. Die afleiding is wellicht deel van de reden dat hij op de werkvloer zo verassend relaxed omging met die turbulente situatie. Janssen: ,,Eigenlijk is hij het afgelopen jaar zelfs een stuk vrolijker .”