Zekerheid of flexibiliteit op de arbeidsmarkt

Elk jaar moeten schoolverlaters en afgestudeerden kiezen als zij de arbeidsmarkt betreden: een vaste baan met veel zekerheid of een risicovolle baan met veel vrijheid. Maar valt er nog wel wat te kiezen in tijden van economische crisis?

AMSTERDAM – Hij had het er wel gezien. Bart Kooij (40) werkte jarenlang als creatief directeur bij het Amsterdamse reclamebureau Ubachs Wisbrun/JWT. Hij was in vaste dienst, had een goed salaris en goede arbeidsvoorwaarden, maar miste de vrijheid om zelf zijn tijd in te delen.

Als manager van veertig man personeel was hij meer bezig met het aansturen van mensen dan met het creatieve werk waar hij goed in was. “Ik zat soms ’s avonds om negen uur in de auto naar huis en had het gevoel dat ik de hele dag in een achtbaan had gezeten, van de ene naar de andere vergadering”, zegt hij. Nu werkt hij sinds een paar maanden voor zichzelf en dat bevalt een stuk beter. “Ik doe ik weer wat ik leuk vind, en ook nog eens wanneer ik het wil.”

Iedere dag van negen tot zes achter hetzelfde bureau, maar een stuk minder zorgen

Ze was het zat. Milou van Dijk (33) had vijf jaar gewerkt als interim jurist. Ze verhuurde zichzelf aan bedrijven of banken voor een tijdelijke klussen. In het begin vond ze de vrijheid prettig. Zelf kiezen waar ze aan de slag ging en vooral: zelf het geld innen. Maar het gebrek aan zekerheid werd haar uiteindelijk te veel. “In goede tijden kon ik kiezen uit vijf verschillende projecten, maar in slechte tijden zat ik rustig een paar maanden niets te doen. Ik werd er gek van.” Nu werkt ze sinds een half jaar bij een makelaar in verzekeringen. Iedere dag van negen tot zes achter hetzelfde bureau, maar een stuk minder zorgen.

9 to 5

Schoolverlaters en afgestudeerden die deze maand de arbeidsmarkt opgaan, moeten dezelfde afweging maken als Kooij en Van Dijk: tussen een vaste baan met veel zekerheid of een risicovolle baan met veel vrijheid. Hoeveel keuze is er eigenlijk nog?

Nieuwkomers op de arbeidsmarkt
Deze maand betreden 10.500 Amsterdamse schoolverlaters en afgestudeerden de arbeidsmarkt. De vooruitzichten op een goede baan zijn somber. De Stichting Economisch Onderzoek (SEO) van de Universiteit van Amsterdam presenteerde in juli de verwachte gevolgen van de crisis voor de Amsterdamse arbeidsmarkt. De SEO denkt dat vooral na de zomer de werkloosheid sterk zal stijgen en in 2010 zal pieken op 10 tot 15 procent. Het Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs van de gemeente Amsterdam stimuleert daarom jongeren om langer door te leren en probeert (startende) ondernemers tegemoet te komen met onder andere een Garantiefonds Microkredieten en een vermindering van de administratieve lastendruk met 25 procent.

Uitzendbureau

Zo’n vijftig jaar geleden deden dit soort dilemma’s zich niet voor. Je werkte in vast dienstverband of je werkte niet. De eerste uitzendbureaus die eind jaren zestig verschenen, werden toen nog gezien als dubieuze bolwerken van koppelbazen. In de jaren tachtig steeg het aantal uitzendbureaus en daarmee het aantal tijdelijke banen substantieel.

De verhouding tussen vast en flexibel werk is de afgelopen tien jaar stabiel gebleven, zegt arbeidseconoom Ronald Dekker. Het aantal flexibele banen en zelfstandigen is weliswaar sinds de jaren negentig gestegen, maar het aantal vaste banen steeg net zo hard. Nog steeds kiezen volgens Dekker verreweg de meeste mensen voor een vast contract, met als grootste voordeel zekerheid. Tachtig procent van de beroepsbevolking heeft op dit moment een vaste baan.

Een vast dienstverband betekent dat een bedrijf vertrouwen heeft in een werknemer

Hoewel inmiddels niet meer argwanend wordt gekeken naar tijdelijke contracten, ontlenen mensen nog altijd meer status aan een vaste baan. Een vast dienstverband betekent dat een bedrijf vertrouwen heeft in een werknemer. Met dat vertrouwen – en het vaste salaris dat daarbij hoort – kan weer het vertrouwen van anderen worden gewonnen. Bijvoorbeeld van de bank, die je sneller een hypotheek verstrekt voor een eigen huis. En dat niet alleen. Het betekent ook een goede pensioenvoorziening, doorbetaling bij ziekte of zwangerschap, bedrijfsuitjes, kerstpakketten en jarenlang dezelfde grapjes van collega’s tijdens de lunch. In sommige gevallen zelfs een leaseauto, een bonus en een dertiende maand.

Toch is het slechts nog een kwestie van perceptie dat een vast contract veilig is, denkt Stephan Renken, directeur van de Nederlandse tak van werving- en selectiebureau Badenoch & Clark. “De waarde van een vast contract wordt kleiner in crisistijd, naarmate meer bedrijven gedwongen reorganiseren. Je ziet het nu in de advocatuur en het notariaat, maar ook bij banken. Die golden jarenlang als hele veilige werkgevers.”

Inmiddels hebben veel grote advocatenkantoren op de Zuidas medewerkers moeten ontslaan. De contracten van drie jaar waarmee jonge advocaten beginnen, worden nauwelijks meer omgezet in een vaste aanstelling. In het notariaat werden dit jaar al 120 van de 2.000 kandidaat-notarissen ontslagen. Ook bij grote banken als ING, ABN Amro en RBS zijn werknemers niet meer veilig. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis werd daar de ene ontslagronde na de andere aangekondigd.

Startende ondernemers

Maar niet iedereen met een flexibele baan kiest bewust voor die onzekerheid

Wie geen vaste baan heeft, mist de zekerheid van een vast inkomen en een uitgestippelde toekomst, maar heeft wel de vrijheid om zelf zijn carrière vorm te geven. Die behoefte aan vrijheid blijkt bij startende ondernemers zo groot, dat zij de risico’s van de recessie op de koop toe nemen. In de eerste helft van dit jaar schreven bijna 48.000 ondernemers zich in bij de Kamer van Koophandel, zo’n 3.000 meer dan in de eerste helft van 2008. Amsterdam had met 3.793 inschrijvingen de meeste startende ondernemers van Nederland.

Maar niet iedereen met een flexibele baan kiest bewust voor die onzekerheid. In de creatieve industrie zijn vaste contracten schaars. Van de vacatures in de databanken van Creatieven.com, Redactie&Co en Communicatie&Co biedt maar twintig procent uitzicht op een vast dienstverband. In gunstigere tijden loopt dat aantal op tot veertig procent, maar het blijft minder dan de helft. Iedere maand melden zich nu zo’n honderd nieuwe mensen aan op zoek naar een baan en iedere vacature kan rekenen op meer dan vijftig reacties. Oprichter Michael Boud: “In 2007 zijn er enorm veel freelancers bijgekomen omdat het toen goed ging met de economie. Die storten zich nu massaal op de tijdelijke contracten.”

Risicovolle banen:
–  Ondernemer
Gemiddeld aan zichzelf toegekend salaris (bruto per maand): 3166 euro

–  Journalist/redacteur (alle media)
Gemiddeld startsalaris (bruto per maand) 2511 euro
Zoektijd naar baan: 3,2 maanden

–  Industrieel vormgever/ontwerper
Gemiddeld startsalaris (bruto per maand): 2139 euro
Zoektijd naar baan: 4 maanden

Veilige banen:

–  Accountant
Gemiddeld startsalaris (bruto per maand): 2134
Zoektijd naar baan: 2,3 maanden

–  Actuaris
Gemiddeld startsalaris (bruto per maand): 2830
Zoektijd naar baan: 1 maand

–  Beleidsmedewerker overheid
Gemiddeld startsalaris (bruto per maand): 2660
Zoektijd naar baan: 3 maanden

Bron: Elsevier onderzoek Beste Banen en Loonwijzer.nl

Sommigen beginnen voor zichzelf, met wisselend succes. Alleen heel goed zijn in wat je doet, blijkt niet genoeg. Je moet het product ook aan de man kunnen brengen. Juist creatieve mensen zijn volgens Boud vaak niet erg commercieel. “Die missen in economisch zware tijden de boot”, zegt hij. “Vooral nu komt het aan op ondernemerskwaliteiten.”

Bart Kooij heeft zijn commerciële leerschool al gehad. Het was een belangrijke reden om eerst bij een groot reclamebureau te beginnen. Door daar het trucje af te kijken, kan hij het nu zelf gaan doen. “Alles wat ik daar heb geleerd is lekkere bagage voor nu”, zegt hij. “Maar commercieel denken blijft lastig. Opdrachtgevers willen zeker in deze tijd alles voor niets, je moet constant onderhandelen. En als ze niet betalen, moet je er zelf achteraan.”

Doorstroom

Afgezien van de ondernemers die niets liever willen dan eigen baas zijn, is de doorstroom van flexibele naar vaste banen volgens arbeidseconoom Dekker redelijk groot. Hoe hoger opgeleid de werknemer, hoe sneller deze een vast contract zal bemachtigen. Een structurele tweedeling van de arbeidsmarkt in mensen die altijd zullen blijven hangen in tijdelijke contracten en zij die altijd werken in vast dienstverband, zoals wel door economen wordt beweerd, is volgens hem onzin. “Onder de huidige omstandigheden is het misschien eerst nog een jaartje sappelen, maar in het algemeen vinden hoger opgeleiden als ze dat willen vrij snel een vaste baan.”

Milou van Dijk is hiervan het levende bewijs. Toen ze eenmaal had besloten weer in loondienst te gaan, solliciteerde ze bij haar huidige werkgever op een baan met een half jaar contract. Eerst twijfelde ze, want ze was juist op zoek naar meer zekerheid. “Ik dacht daar gáán we weer. Dan weet ik nog steeds niet of ik over een half jaar wel werk heb. Pas toen ze zeiden dat ik kon blijven als ik beviel, was ik om. En nu mag ik blijven.”