Ondanks de berichten over de steeds schonere Nederlandse rivieren, wordt het alsmaar moeilijker om van rivierwater schoon drinkwater te maken. Steeds meer nieuwe vervuilende stoffen worden in het water gevonden, waarvoor nog geen Europese richtlijnen zijn ontworpen. De consument draait op voor de gevolgen. Met zijn gezondheid én zijn portemonnee.
AMSTERDAM – Kunstenares Wietske Maas staat op de Buyskade in Westerpark te prutsen met visdraad. Ze is vastbesloten vanavond vis te eten. Het is de eerste keer dat ze met haar nieuwe hengel vist en de draad raakt hopeloos verstrikt in de molen. Ze is teleurgesteld, maar misschien is het maar goed dat ze niets vangt. Ondanks alle positieve berichten over steeds schonere rivieren in Nederland, zitten er steeds meer vreemde stoffen in het water die er moeilijk uit te halen zijn.
Positieve berichten
Het wordt steeds lastiger om van rivierwater schoon drinkwater te maken. Dat blijkt uit het jaarrapport van 2008 van RIWA-Maas, het internationaal samenwerkingsverband van drinkwaterbedrijven. Het zuiveren van water gaat zes keer zo duur worden, verwacht Vewin, de belangenorganisatie voor waterbedrijven in Nederland. In het jaarverslag schrijft de vereniging dat de prijs van water voor de consument met 21% dreigt te stijgen.
Die cijfers lijken moeilijk te rijmen met de positieve berichten die deze zomer in de media verschenen over de waterkwaliteit van de Nederlandse rivieren. Wietske Maas haalde bijvoorbeeld de krant met een menu dat ze voor restaurant De As samenstelde. De ingrediënten verzamelde ze in en rond Amsterdam. Paling uit de havens bijvoorbeeld en rivierkreeftjes uit de Amstel.
Stichting Aquarius organiseerde zelfs een zwemwedstrijd rondom het Java-eiland ten oosten van het centraal station. ‘Om aan te tonen dat het IJ de afgelopen dertig jaar weer ongelofelijk schoon is geworden’, zei organisator Erik Van Loon.
‘Over het algemeen is rivierwater inderdaad schoner geworden,’ zegt teamleider leidingwater Merten Mosch van het Amsterdamse watercyclusbedrijf Waternet. Europese regelgeving heeft er voor gezorgd dat klassieke vervuilingen zoals de giftige en moeilijk afbreekbare PCB’s en zware metalen haast niet meer voorkomen in de Maas en de Rijn.
Maar naast de klassieke vervuilingen worden er steeds meer nieuwe vervuilende stoffen in het Nederlandse water aangetroffen, waarvoor nog geen Europese regelgeving bestaat.
Microvervuiling
Een nieuwe vorm van vervuiling die steeds vaker voorkomt is microvervuiling. Onder microvervuiling vallen stoffen die bekend zijn, zoals bepaalde bestrijdingsmiddelen, maar ook stoffen waar we nog niets over weten, zoals sommige medicijnen en nieuwe chemicaliën. Dit type vervuiling is zo nieuw dat er nog geen richtlijn voor ontworpen is.
Microvervuiling in het water is niet ongevaarlijk. Al in een lagere concentraties kan het schadelijk zijn, legt beleidsmedewerker André Banninck van RIWA-Maas uit. ‘De normen voor die stoffen zijn voor zover ze bestaan veel strenger dan bij de klassieke vervuilende stoffen. Er mag volgens de EU-kaderrichtlijn veel minder van in het water zitten.’
Pizzadoos
Er komen steeds meer van deze nieuwe vervuilende stoffen in het water, zegt Pim de Voogt, onderzoeker aan IBED, het onderzoeksinstituut aan de UvA. Zo zijn de laatste jaren ineens overal stoffen opgedoken die gebruikt worden in pizzadozen, de zogenaamde perfluoro’s. Deze stoffen zorgen ervoor dat het karton van de pizzadoos niet doorweekt raakt met het vet en het vocht van de pizza. Ook in levende organismen doet de stof zijn werk. Palingen zijn de laatste jaren 40% minder vet geworden. Collega’s van De Voogt vermoeden dat de pizzadozen wel eens de verklaring zouden kunnen zijn.
Het onderzoek naar de pizzadoos stoffen kwam eind jaren negentig op gang toen ze ver van huis aangetroffen werden in ijsberen. Inmiddels zijn ze ook in hoge concentraties in mensen aangetroffen. Perfluoro’s zijn slecht voor de lever. Onduidelijk is wat de precieze gezondheidsrisico’s zijn.
Medicijnen in het water
Ook komen er steeds meer illegale drugs en medicijnen, zoals anti-depressiva, maar ook anticonceptiemiddelen, in het water terecht. Mensen plassen en poepen deze stoffen uit en via de riolering belanden ze in het water. Hormoonverstorende stoffen, zoals anticonceptiemiddelen, kunnen verregaande gevolgen hebben voor de gezondheid. Blootstelling eraan tijdens de zwangerschap kan later tot ernstige schade leiden, zoals vormen van autisme, ADHD, diabetes en obesitas, blijkt uit onderzoek van het IBED.
Medicijnen komen steeds vaker ook in het uiteindelijke drinkwater voor. Mosch van Waternet benadrukt dat de hoeveelheid medicijnen die in drinkwater wordt aangetroffen verwaarloosbaar is. ‘Als je heel je leven een liter water per dag drinkt, krijg je misschien een halve paracetamol binnen.’
Volgens Pim de Voogt is het echter zeker niet honderd procent veilig. Zo is het niet bekend wat de gevolgen zijn van blootstelling aan veel van dit soort giftige stoffen tegelijkertijd, al komen die elk apart in lage concentraties voor. Drinkwaternormen zijn gebaseerd op informatie over steeds één giftige stof. ‘ Vissen hebben in ieder geval last van deze medicijnen en hormoonverstorende stoffen, zegt De Voogt. Lever, nieren en kieuwen worden aangetast. Bij plankton verstoren lage concentraties de groei, voortplanting en zelfs het gedrag.
Europese regelgeving
Nieuwe vervuilende stoffen vormen een probleem, maar ook van de stoffen waar wel een richtlijn voor bestaat, zit nog altijd te veel in het rivierwater, zegt Banninck van van RIWA-Maas. Dat geldt bijvoorbeeld voor bestrijdingsmiddelen die gemeenten gebruiken bij groenbeheer. ‘Bij gemeenten die aan duurzaam terreinbeheer doen, vinden we veel minder bestrijdingsmiddelen in het water. Dus proberen we andere gemeenten er ook van te overtuigen dat ze hun werkwijze moeten veranderen.’
Bedrijven ontwikkelen stoffen die goed in water oplossen. Zo kunnen ze niet terug gevonden worden in het vet van vissen, het belangrijkste criterium voor het bepalen of een stof vervuilend is of niet. Daardoor blijven veel vervuilende stoffen onopgemerkt.
Waternet moet die stoffen vervolgens uit het water halen voordat het als drinkwater aan consumenten kan worden aangeboden. ‘De Europese regels voor oppervlaktewater moeten veel strenger worden’, zegt Merten Mosch van Waternet. Anders kost het de drinkwaterbedrijven steeds meer geld om het water te zuiveren.
De Europese regelgeving is niet toe te passen op deze nieuwe vervuilende stoffen, zegt De Voogt. De verwijderbaarheid van deze giftige stoffen uit het water moet als criterium voor giftige stoffen worden ingesteld, vindt hij. Dit zou de stijgende kosten voor schoon drinkwater van de consument verleggen naar de vervuiler zelf. In het geval van de pizzadoosstoffen dus de industrie.
Kunstenares Maas laat zich ondertussen niet afschrikken door de verhalen over perfluoro’s in het water. ‘Ik laat de vissen die ik vang gewoon een tijdje thuis in bad rondzwemmen en voer ze stukjes aardappel en knoflook, dan worden ze vanzelf gezuiverd en smaken ook niet meer zo naar modder.’