Almere cultuurstad van Europese allure

Een groep burgers uit Almere wil hun stad kandidaat stellen voor de titel Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Het plan klinkt idioot, maar misschien maakt de stad wel meer kans dan je in eerste instantie zou vermoeden.

ALMERE – “Toen ik voor het eerst door Marcel Kolder benaderd werd met de vraag of de stad Almere zich kandidaat wilde stellen voor de titel Culturele Hoofdstad van Europa 2018 dacht ik: die man heeft een gaatje in zijn hoofd.’’ Lachend wijst de Almeerse burgemeester Annemarie Jorritsma (VVD) naar haar voorhoofd. Ze spreekt in de schouwburg van Almere op een conferentie over Almere als creatieve stad. “Ik moet tot mijn eigen schande toegeven dat ik zelfs grappen over dit fantastische initiatief heb gemaakt, maar ik zag het verkeerd. Almere mag nu dan nog niet klaar zijn om Culturele Hoofdstad van Europa te worden, maar we moeten zorgen dat we dat in 2018 wel zijn. Daarom deel ik u als voorzitter van het college van B&W mee dat we hebben besloten om samen met de burgers van deze stad te gaan voor de titel Almere, Culturele Hoofdstad van Europa 2018.” De boodschap van burgemeester Jorritsma wordt met luid applaus ontvangen. Een steeds groter wordende groep Almeerders heeft ruim drie jaar gelobbyd om het gemeentebestuur van Almere ervan te overtuigen dat de stad een gooi moet doen naar de titel Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. De eerste hobbel is nu genomen, vinden de initiatiefnemers van dit ambitieuze project.

Droom
Het idee om Almere tot cultuurstad van Europese allure te verheffen komt oorspronkelijk van Ym de Roos, zomaar een burger met hart voor haar stad. Toevallig hoorde ze in het voorjaar van 2006 dat Nederland en Malta de twee Culturele Hoofdsteden van Europa in 2018 mogen leveren. De Roos dacht meteen aan Almere. Ze nam contact op met stadsgenoot Marcel Kolder die enthousiast reageerde. Een droom was geboren.

Lange tijd leek het erop dat de droom van Kolder en De Roos nooit zou uitkomen. Buiten Almere werden ze sowieso door iedereen uitgelachen, maar ook veel stadsgenoten verklaarden het tweetal voor gek. Zelfs de eigen burgemeester liet aanvankelijk per brief weten dat Almere nog niet klaar was om de ambitieuze titel te bemachtigen. Jorritsma vond het een belachelijk plan, weten Kolder en De Roos nu.

Maar Kolder zette door. De inmiddels vijftigjarige ondernemer was – en is – overtuigd van de logica van zijn plan. ”Almere is een stad die van A tot Z gepland is. De plannenmakers zijn alleen vergeten om cultuur mee te plannen. Het is nu tijd voor een inhaalslag.” Kolder is van mening dat het uitspreken van de ambitie om Culturele Hoofdstad van Europa te worden de effectiefste manier is om de culturele sector van Almere een goede impuls te geven.

Concurrentie
Andere steden gebruiken dit argument van Kolder echter ook. Steden die op cultureel vlak nu al veel meer te bieden hebben dan Almere. Bovendien steden die zelf Culturele Hoofdstad van Europa in 2018 willen worden.  Zo hebben de steden Utrecht en Den Haag , de regio Arnhem-Nijmegen, ‘euregio’ Maastricht , de Hanzesteden langs de IJssel, Brabantstad en de provincie Friesland al eerder aangegeven dat ze zich kandidaat stellen voor de titel.

De concurrenten van Almere werken al serieus aan hun kandidatuur. Zo heeft de gemeente Utrecht met het oog op de kandidatuur besloten om tot 2010 alvast achttien miljoen euro extra aan cultuur te besteden. Maastricht wil tot 2018 honderd miljoen euro in kunst en cultuur investeren. Arnhem en Nijmegen laten voormalig staatssecretaris van Cultuur Medy van der Laan (D66) onderzoeken hoeveel kans de regio maakt om de titel binnen te slepen. In Den Haag werken al tussen de tien en twintig ambtenaren aan de nominatie.

Culturele hoofdsteden van Europa
Nederland mocht al twee keer eerder een Culturele Hoofdstad leveren aan Europa. In 1987 Amsterdam en in 2001 Rotterdam. De Almeerders nemen vooral Rotterdam als voorbeeld. Net als Almere had deze stad voor 2001 een slechte reputatie op het gebied van kunst en cultuur. Na de oorlog werd Rotterdam in hoog tempo opnieuw opgebouwd. Sober, degelijk en ietwat saai. De ambitie om Culturele Hoofdstad te worden heeft daar veel in veranderd. Er werd grootschalig geïnvesteerd in de kunst en cultuur en daar plukt de stad tot op de dag van vandaag de vruchten van. Het aantal bezoekers dat van buiten de stad op Rotterdamse culturele activiteiten afkomt, is sindsdien enorm toegenomen. Het is echter de vraag of Almere net zo effectief kan profiteren van de kandidatuur als Rotterdam dat heeft gedaan. Rotterdam was op cultureel vlak al veel verder dan Almere, bovendien is het een stad van naam.
Sinds 2001 zijn er jaarlijks twee steden Culturele Hoofdstad van Europa en nu de meeste grote Europese steden al eens zijn geweest, is het tweede garnituur aan de beurt. In praktijk blijkt het voor deze steden lastiger om te profiteren van de titel die door de Raad van de Europese Unie wordt toegekend. Zo zijn Vilnius (Litouwen) en Linz (Oostenrijk) momenteel Culturele Hoofdstad van Europa. In Vilnius valt het aantal bezoekers ondanks extra investeringen in de culturele sector tegen. Linz lijkt wel te profiteren van de titel.

Troef
Toch denken ze in Almere een belangrijke troef in handen te hebben waarmee ze de concurrentie het nakijken kunnen geven. Kolder: “Almere is een New Town. Dat is een stad die nooit organische groei heeft gekend, maar volledig op de tekentafel is ontworpen. Na de Tweede Wereldoorlog schoten de New Towns in Europa als paddenstoelen uit de grond. Inmiddels woont meer dan de helft van de Europese bevolking in geplande steden of stadsdelen, maar eigenlijk zijn deze bijna allemaal mislukt.” Volgens Kolder is er maar een echte reden aan te wijzen waarom deze nieuwbouw steden saai, of erger nog, middelmatig zijn. “Het ontbreekt er aan een bloeiend cultureel leven.”

Almere hoopt een formule te ontwikkelen om cultuur in New Towns te implementeren. Niet alleen om hier zelf van te profiteren, maar ook om deze te kunnen exporteren naar andere nieuwbouwwijken en steden in Nederland en Europa. Kolder: “Als we daarin slagen, zou dat weleens een doorslaggevend argument kunnen zijn voor de Raad van de Europese Unie om ons de titel Culturele Hoofdstad 2018 te gunnen.” De Raad van de Europese Unie bepaalt uiteindelijk welke stad of regio zich Culturele Hoofdstad van Europa mag noemen.

Den Haag
Voorlopig moeten de Almeerders zich eerst maar eens op de Nederlandse regering richten. In 2012 bepaalt het kabinet welke Nederlandse steden of regio’s worden voorgedragen aan de Raad van de Europese Unie. Het staat Nederland vrij een of meerdere steden voor te dragen. Het is de bedoeling dat Nederland zelf een voorselectie maakt. Waarschijnlijk zal het kabinet twee steden of regio’s voordragen.

Het zou voor Almere weleens lastiger kunnen worden om Den Haag te overtuigen van de nominatie dan Brussel. Volgens de uit Ierland afkomstige Almeerder Richard Kelliher –inmiddels ook betrokken bij het project– waarderen Nederlanders Almere niet omdat de stad geen historisch centrum heeft. “Maar buitenlanders die hier komen kijken heel anders. Die vinden het fantastisch dat Nederland zo’n mooie stad uit de Zuiderzee heeft getrokken.”

Juist omdat Almere in Nederland zo’n slechte reputatie heeft, zou de persoonlijke inzet van burgemeester Jorritsma weleens van cruciaal belang kunnen worden. De voormalige vicepremier en minister van Economische Zaken heeft uitstekende contacten in Den Haag. Bovendien kan ze ook nog een andere kaart spelen. Het Rijk heeft grote plannen met Almere. Het is de bedoeling dat de stad wordt uitgebreid met 60 duizend nieuwe woningen, honderdduizend extra banen en het inwonertal moet verdubbelen tot 350 duizend. Het succes van de uitbreiding zal in grote mate samenhangen met het imago van de stad. Het Rijk streeft ernaar mensen uit alle lagen van de samenleving naar Almere te laten verhuizen. Dan zal de stad ook voor alle groepen aantrekkelijk moeten zijn. Forse investeringen in de culturele sector en de titel Culturele Hoofdstad van Europa in 2018 zouden het prestige van Almere aanzienlijk kunnen verhogen.

Nu al meer kunst
Volgens Kolder en De Roos maken de aanwezigheid van kunst en cultuur uiteindelijk het imago van de stad. Natuurlijk zijn ze blij met grootschalige investeringen in de culturele sector, maar zelf hebben ze de afgelopen jaren vooral op kleinschalige, relatief makkelijk te realiseren projecten ingezet. Zo hebben ze de Nederlandse Spoorwegen er bijvoorbeeld van overtuigd om het leegstaande wachtlokaal van station Almere Muziekwijk om te toveren tot een expositieruimte. De filosofie hierachter is dat Almere vanzelf minder saai wordt als je in het dagelijks leven steeds op onverwachte momenten met kunst wordt geconfronteerd.

Het heeft Kolder ruim drie jaar gekost om het gemeentebestuur van Almere van zijn plannen te overtuigen. Samen met de gemeente heeft hij nog drie jaar om ook de Nederlandse regering te laten inzien dat zijn plan meer is dan een hersenspinsel van een burger “met een gaatje in zijn hoofd”. Hij wil dit doen door door te gaan met waar hij mee bezig is. Meer leegstaande gebouwen omtoveren tot expositieruimtes, een cultuurfonds oprichten, broedplaatsen voor kunstenaars creëren. En mocht Almere onverhoopt toch geen Culturele Hoofdstad van Europa in 2018 worden, dan is er voor Kolder geen man overboord. Hij vergelijkt het met een vakantie. “Soms is het plannen nog leuker dan de vakantie zelf.”