Als de Amsterdamse grachtengordel op de UNESCO werelderfgoedlijst komt, hebben we een stok achter de deur voor het behoud van de historische binnenstad. Dat zegt Walther Schoonenberg van de vereniging Vrienden van de binnenstad.
AMSTERDAM – 17 Febr. Als de directeur van monumentenzorg in Rome een bouwplan niet ziet zitten, mag hij het rechtstreeks naar de prullenbak verwijzen. ‘Zijn wil is wet’, zegt Walther Schoonenberg van de vereniging Vrienden van de binnenstad. Hij wrijft in zijn handen. ‘Dat lijkt me heerlijk’, roept ook Esther Agricola, directeur van Bureau Monumenten Amsterdam. Schoonenberg is groot voorvechter voor het behoud van de Amsterdamse binnenstad. Op16 februari besprak hij de Nederlandse voordracht van de 17de eeuwse grachtengordel voor de UNESCO werelderfgoedlijst, in het kleine Parooltheater in de Sint Pieterspoortsteeg in Amsterdam.
UNESCO bestaat sinds 1945. Het is een organisatie van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met onderwijs, cultuur, wetenschap en communicatie. Hun Werelderfgoedlijst heeft als doel unieke gebouwen, natuurgebieden en andere bijzondere plekken te behouden voor de wereld en haar toekomstige generaties. De lijst telt in totaal 878 monumenten. Nederland staat er zes keer op, bijvoorbeeld met de Beemster. Als het aan de gemeente van Amsterdam ligt, staat de grachtengordel er vanaf 2010 ook op. Zij stuurde op 30 januari het dossier van de grachtengordel op naar het hoofdkantoor van UNESCO in Parijs. Die toetst komend jaar of de grachtengordel voldoet aan de criteria.
Schoonenberg: ‘Amsterdam moet laten zien dat zij de bescherming van het gebied hoog op de agenda heeft staan, dat is een van de belangrijkste criteria van UNESCO.’ De monumentenwet uit 1988 zou de achtduizend Rijksmonumenten in Amsterdam en het beschermd stadsgezicht binnenstad voldoende moeten beschermen, maar in de praktijk vindt er toch vaak strijd plaats, aldus Schoonenberg. Hij verwijst naar de jarenlange strijd rond het Binnengasthuisterrein. ‘Het is een rijksmonument, maar de Universiteit van Amsterdam wil het platgooien en er nieuwbouw neerzetten.’
Met dat soort plannen binnen het beschermd stadsgezicht moet Amsterdam volgens Schoonenberg uitkijken. Een plek op de UNESCO-erfgoedlijst is meer dan een Michelinster, zoals de gemeente het nu ziet, vindt ook Esther Agricola. ‘We willen een internationale verplichting aangaan, dus bij elk plan moet je dan voortaan een ‘UNESCO-check’ doen. Hoge en moderne gebouwen komen niet zo snel door die toets. Niet alleen het erfgoed zelf moet behouden blijven, maar ook de omgeving eromheen.
Voor een UNESCO-benoeming is een bufferzone verplicht; een zone die zelf ook beschermd is en zorgt voor vrij zicht vanuit de kern. De grachtengordel is de kern, het gebied eromheen waar de Jordaan onder valt, de bufferzone. Schoonenberg laat een luchtfoto zien van Parijs. Een historisch centrum met laagbouw, een strook groen en dan pas hoogbouw. In de loop der jaren is rondom de grachtengordel al wel enige hoogbouw verrezen. ‘Het Ibis-hotel bij het Centraal station, de woontorens langs het IJ. Hopelijk werkt het niet tegen ons’, zegt Schoonenberg.
De grachtengordel voldoet volgens hem namelijk wel degelijk aan de andere criteria van UNESCO. Het gebied moet onbetaalbaar en onvervangbaar zijn en van grote waarde voor de hele wereld. Zoals Siena in Italië een schoolvoorbeeld is van een middeleeuwse stad en Florence een symbool van de Renaissance, zo is Amsterdam volgens Schoonenberg uniek omdat het ideeën uit de Renaissance over de Hollandse waterstad belichaamt. Een stad die op de tekentafel ontworpen is: geometrische vormen, harmonieuze architectuur en gestructureerde kavels. Ook hoe er in de achttiende, negentiende en zelfs twintigste eeuw is verder gebouwd, vindt hij uniek. Het karakter van de grachtengordel bleef behouden doordat nieuwe gebouwen in de zelfde stijl ontworpen werden. ‘Neo-Renaissance’, noemt Schoonenberg het, of ‘historiserende architectuur’.
Of een UNESCO-nominatie ook geld oplevert? vraagt iemand in de zaal. ‘Nee, het voordeel zit hem in de mentaliteitsverandering’, zegt Schoonenberg. ‘Regels waren er al, de UNESCO-nominatie is een stok achter de deur voor de uitvoering. Een gemeente die zich om historie gaat bekommeren, ondernemers die geen reclamezuil ophangen.’ En als het even mee zit hoopt hij dat het toerisme door een plek op de lijst verandert. Minder seks en rock and roll, meer cultuurtoeristen. ‘Amerikanen die de werelderfgoedlijst afwerken en netjes een hotel boeken.’