Nederland kampt met een chronisch tekort aan gespecialiseerde verpleegkundigen en Amsterdam is het epicentrum van het probleem. Nergens is de nood zo hoog als in de hoofdstedelijke ziekenhuizen.
AMSTERDAM – 28 jan. Gezocht: verpleegkundigen intensive care en anesthesie. Beloning: duizend euro. Dit is de premie die het Amsterdamse Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) uitloofde om het gebrek aan gespecialiseerde verpleegkundigen op te lossen. Werknemers die een nieuwe collega aandroegen, konden duizend euro bijschrijven op hun salaris.
‘Het tekent hoe nijpend de situatie is’, zegt Hans de Groot, cao-onderhandelaar van zorgvakbond De Unie. De komende jaren, zo verwacht De Groot, zal Nederland met ‘gigantische tekorten’ aan verpleegkundigen te maken krijgen op specialistische gebieden als oncologie, spoedeisende hulp en nierdialyse. De verpleging vergrijst, de babyboomers gaan met pensioen en de aanwas van nieuw personeel is miniem. Zelfs de eerder nog optimistische Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) sloeg vorige maand alarm: ziekenhuizen krijgen hun vacatures niet meer gevuld, het aantal opleidingsplaatsen is gedaald. De kwaliteit van de zorg is in gevaar, waarschuwde de vereniging.
De nood aan gespecialiseerde verpleegkundigen is een nationaal probleem, maar wel een probleem met specifiek Amsterdamse dimensies, zegt Joop Looijenga van Samenstellende Instellingen Gezondheidszorg Regio Amsterdam (SIGRA). Dat heeft twee oorzaken: Amsterdam heeft met twaalf ziekenhuizen de hoogste zorgconcentratie van Nederland én de vraag naar hoger opgeleid personeel is er groter dan in de rest van het land. Tweederde van de Amsterdamse verpleegkundigen heeft minimaal een MBO-diploma, tegenover een landelijk gemiddelde van 41 procent.
Amsterdam kampte in 2007 met een structureel tekort aan verpleegkundige specialisten van vier procent, rekende de SIGRA uit. Dat is volgens Looijenga sindsdien alleen maar toegenomen. Het gevolg is een verhitte strijd tussen de Amsterdamse ziekenhuizen om het schaarse personeel. ‘Het is oorlog tussen de ziekenhuizen onderling’, zegt Looijenga. ‘Ziekenhuizen bieden soms 250 tot 400 euro meer om maar verpleegkundigen te lokken. Dat is een volle loonschaal hoger.’
Het Slotervaartziekenhuis tekende in december voor een nieuw hoofdstuk in de ziekenhuisoorlog. Met een duizendtal flyers probeerde het verpleegkundigen weg te lokken bij concurrerende ziekenhuizen in de regio Amsterdam. ‘Het Slotervaartziekenhuis zoekt talenten in de Zorg. De ideale loopbaan, daar hoeft u niet langer op te wachten!’ luidde de boodschap. De campagne leverde tien nieuwe werknemers op. ‘Agressief’, vond de NVZ, ‘onfatsoenlijk’, zeiden de ziekenhuizen.
Of was het juist een legitieme actie om het eigen personeelstekort op te lossen? Aysel Erbudak, bestuursvoorzitter van het Slotervaartziekenhuis, vindt van wel. De tijden waarin ziekenhuizen lijdzaam konden afwachten tot er iemand op een vacature reageerde zijn definitief voorbij, zegt Erbudak. ‘De actie was constructief bedoeld, maar is negatief uitgelegd. We wilden kijken of we verpleegkundigen konden werven zonder een hoger salaris te bieden of extra bonussen. Dat is gelukt.’
De andere ziekenhuizen zijn zelf debet aan het probleem, zegt Erbudak. ‘Ze voeren een prijzenslag, net als de supermarkten. Ze lijken te denken dat je alles kunt oplossen door maar meer salaris te bieden. Zo prijs je elkaar de markt uit.’
Maar de grote boosdoeners zijn volgens Erbudak de detacheringsbureau’s, die met hogere salarissen – tussen de vijftien en dertig procent meer – en extra’s als een auto van de zaak verpleegkundigen weglokken uit de ziekenhuizen. Om het gat te vullen moeten ziekenhuizen die verpleegkundigen vervolgens tegen duurdere tarieven weer terug huren van de detacheringsbureau’s, met torenhoge salarisposten als gevolg.
Noël de Vries van het Amsterdamse detacheringsbureau TMI denkt daar geheel anders over. ‘Wij zijn niet de oorzaak van het probleem. In tijden van tekorten wordt er altijd met de vinger gewezen naar de detacheringsbureau’s. Wij zouden de verpleegkundigen met veel geld inpikken van de ziekenhuizen. Maar waarom detacheert dan niet een groot deel van de verpleegkundigen? Uiteindelijk werkt in Nederland maar een paar procent van de verpleegkundigen via een detacheringsbureau.’
Over één ding zijn vriend en vijand het in elk geval eens: het grote probleem is het onderwijs. Het aantal verpleegkundigen dat in Nederland doorleerde voor gespecialiseerd verpleegkundige halveerde tussen 2002 en 2006 van 2381 naar 1068. Jongeren zijn niet meer te porren voor een baan in de gezondheidszorg, zegt Veronique van Erven, hoofd dialyse van het OLVG. ‘De kweekvijver is leeg. In april beginnen de opleidingen weer, maar ik heb helemaal geen mensen. De animo is laag en de kandidaten die wel animo hebben ontbreekt het aan ervaring.’
De schaarste aan jonge krachten vertaalt zich naar een hogere druk op de werkvloer. ‘Daar maken we ons zorgen over’, zegt Van Erven. ‘Verpleegkundigen zijn empathische mensen, die doen telkens een stapje harder en werken zich over de kop. Met een burnout als gevolg.’ Een oplossing voor het probleem weet Van Erven niet. ‘De jongste verpleegkundige hier op de afdeling is 31 jaar. Misschien moet onze afdeling ook maar eens een bonus uitloven om nieuw personeel te krijgen.’
Met de bonus voor verpleegkundigen intensive care en anesthesie is het OLVG inmiddels alweer gestopt, aldus een woordvoerder. De actie leverde niets op. Duizend euro of niet.