Walter Süskind: vergeten oorlogsheld

Mark Schellekens. Foto: Lona Aalders
Mark Schellekens. Foto: Lona Aalders

Volgens sommigen een held en volgens anderen een verrader. De meningen lopen uiteen over de Joodse verzetstrijder Walter Süskind. Historicus Mark Schellekens schreef een boek over Süskind, de man die tijdens de bezetting honderden Joden wist te redden door met de Duitsers samen te werken.

AMSTERDAM, 20 januari – Er is een brug naar hem vernoemd. De Walter Süskindbrug op de kruising tussen de nieuwe Herengracht en de Amstel. Het is een van de weinige verwijzingen in Amsterdam naar de Joodse verzetsheld Walter Süskind, die tijdens de bezetting honderden Joodse Amsterdammers van een wisse dood redde. Süskind was de directeur van de Hollandsche Schouwburg op de Plantage Middenlaan, de plek waar Joden uit Amsterdam moesten verzamelen voor ze op transport naar concentratiekampen Westerbork en Vught werden gezet.

Süskind is de laatste weken volop in het nieuws, met name door de nieuwe speelfilm van regisseur Rudolf van den Bergh die vanaf deze week in de Nederlandse bioscopen te zien is. Gelijktijdig met de film verschijnt het boek Walter Süskind van historicus Mark Schellekens. In een café in zijn woonplaats Delft legt Schellekens uit waarom Süskind alle aandacht meer dan verdient.

Hoe komt het dat het verhaal van Süskind zo lang onopgemerkt is gebleven?

Dat heeft een paar oorzaken. Na het einde van de oorlog was er een groep Joden die wel wist door wie ze gered waren, maar dat niet van de daken wilden schreeuwen. Ze wilden verder met hun leven en de oorlog achter zich laten. Maar daarnaast was er ook een grote groep die niet eens wist dat ze hun leven aan Süskind te danken hadden. Jonge kinderen die door Süskind  zijn gered, hadden geen besef van de rol die hij in hun leven heeft gespeeld. Na de oorlog zijn er in een aantal media, bijvoorbeeld in dagblad De Waarheid, wel artikelen verschenen over Süskind.  Toch bleef hij lang relatief onbekend.

Speelt het ook een rol dat hij moest samenwerken met de Duitsers?

Dat denk ik wel. Na de oorlog werd zijn familie lang met de nek aangekeken. Hij werkte voor de Joodse Raad. Die raad hielp de Duitsers het vervoer naar Westerbork zo ordelijk mogelijk te laten verlopen. Iedereen die met de raad samenwerkte werd gezien als verrader. Süskind was het uithangbord van die raad in de Hollandse Schouwburg. Iedereen zag hem lachen met de Duitse commandanten. Hij sprak natuurlijk ook Duits en deed zich voor als een van hen. De reden daarvoor was dat hij op die manier veel meer voor elkaar kon krijgen voor de duizenden Joden die daar vastzaten.

In de film wordt Süskind meer neergezet als een opportunist dan in uw boek. Was hij een verzetstrijder tegen wil en dank?

In de film is het verhaal versimpeld. Het is zo dat hij in het begin misschien vanuit opportunistische overwegingen bij de Raad is gekomen. Hij wilde zichzelf en zijn gezin beschermen. Maar vanaf dat moment nam hij het voortouw bij de reddingsacties. Süskind had ook de keuze om alleen zijn werk te doen voor de raad of om zelf onder te duiken. Dat heeft hij niet gedaan. Hij heeft met zijn leven gespeeld om al die mensen vrij te krijgen. Dan ben je wat mij betreft een held.

De titel van uw boek is Walter Süskind, maar het is geen echte biografie. Daarvoor ligt de nadruk te veel op het Joodse verzet.

Klopt, dat was ook het uitgangspunt toen ik het boek schreef. Over het leven van Süskind is in documenten bijzonder weinig te vinden. Over zijn jeugd in Duitsland (Süskind was geboren in Duitsland uit Nederlandse ouders, red.) is helemaal niets geschreven en daarvoor heb ik me volledig moeten baseren op verhalen van zijn halfbroer. Ook in zijn latere leven ontbreken grote stukken. Nadat hij bijvoorbeeld met zijn gezin op transport naar Westerbork werd gezet, is het onduidelijk wat er verder met hem gebeurde. Daarnaast zijn er maar weinig mensen die Süskind privé kenden, waardoor het moeilijk is een traditionele biografie te schrijven.

Het boek staat vol details en verhalen van mensen die met Süskind hebben samengewerkt.

Ik vond het belangrijk om voldoende context te geven. Süskind was niet de enige die betrokken was bij de reddingsacties. Veel andere verzetstrijders, zoals Sam de Hond of Henriette Pimentel, mogen niet ontbreken in een verhaal over Walter Süskind. Ik ben blij dat ik al die mensen nu een stem heb kunnen geven. Die nadruk op het Joodse verzet is nog niet veel aan bod gekomen in de Nederlandse oorlogsliteratuur en dat hoop ik met dit boek toe te voegen.